గుప్త సామ్రాజ్యం చరిత్ర – భారత 'స్వర్ణ యుగం'
గుప్త సామ్రాజ్యం భారతదేశ చరిత్రలో అత్యంత మహత్తరమైన రాజవంశాలలో ఒకటి. ఇది సుమారు 240 CE నుండి 550 CE వరకు ఉత్తర భారతాన్ని పాలించింది. గుప్తుల పాలనను భారతదేశం యొక్క స్వర్ణ యుగం (Golden Age) గా పరిగణిస్తారు, ఎందుకంటే ఈ కాలంలో సాహిత్యం, విజ్ఞానం, శాస్త్రం, కళ, వాణిజ్యం, మతం—all flourished remarkably.
ప్రారంభం:
గుప్త వంశ స్థాపకుడు: శ్రీ గుప్తుడు
అసలైన సామ్రాజ్య స్థాపన: సామ్రాట్ చంద్రగుప్త – I (320 CE) చేత జరిగింది.
రాజధాని: పాటలిపుత్రం (ఈ రోజుల్లో పట్నా, బీహార్)
ప్రధాన రాజులు:
1. చంద్రగుప్తుడు – I
గుప్త రాజవంశాన్ని సామ్రాజ్య స్థాయికి తీసుకెళ్లినవాడు.
2. సముద్రగుప్తుడు
మహా యోధుడు, ఇండియన్ నెపోలియన్ గా పరిగణించబడతాడు.
అతని విజయ గాథలు అలహాబాద్ శిలాశాసనంలో ఉన్నాయి.
3. చంద్రగుప్తుడు – II (విక్రమాదిత్యుడు)
కళా, సాహిత్య అభివృద్ధికి విస్తృతంగా పాలన.
అతని అస్తానంలో నవరత్నులు ఉండేవారు – వారిలో కాలిదాసు, వరాహమిహిరుడు, అమరసింహుడు ముఖ్యులు.
గుప్తుల పాలనలో ప్రత్యేకతలు:
వేద మతం ప్రోత్సహించబడింది. అయినా, బౌద్ధమతం, జైనమతం కూడా సహనంగా పరిగణించబడ్డాయి.
నాణయాల ఉత్పత్తి, శాస్త్ర విజ్ఞానం (ఆర్యభట్టుడు), ఆస్త్ర శాస్త్రం, చికిత్స, ఆయుర్వేదం అభివృద్ధి చెందిన కాలం.
అజంతా, ఎల్లోరా వంటి బౌద్ధ గుహల కళారూపాలు గుప్తుల కాలంలో విస్తరించాయి.
పతనం:
5వ శతాబ్దం చివర్లో హున్స్ (Hunas) అనే కశ్మీర్ నుంచి వచ్చిన క్రమవాళ్ల దాడుల వల్ల గుప్తుల శక్తి తగ్గిపోింది.
అనంతరంగా సామ్రాజ్యం చిన్న చిన్న రాజ్యాలుగా విడిపోయింది.
సారాంశం:
గుప్త సామ్రాజ్యం భారత చరిత్రలో విద్యా, కళ, విజ్ఞాన, ధార్మిక సహనం వంటి అంశాలలో అత్యున్నత శిఖరాలను చేరిన శాశ్వత సంస్కృతిక కాలం. ఇది భారతదేశపు గర్వకారణమైన యుగంగా నిలిచిపోయింది.
శ్రీగుప్తుడు (Sri Gupta) గుప్త వంశానికి స్థాపకుడిగా చరిత్రలో ప్రస్తావించబడ్డాడు. ఇతని పరిపాలన అనుకోనున 240–280 CE మధ్యకాలానికి చెందుతుంది. గుప్త వంశం భారతదేశంలో ఒక గొప్ప సామ్రాజ్యంగా ఎదగడానికి శ్రీగుప్తుని స్థాపన కీలకమైనదిగా చరిత్రకారులు అభిప్రాయపడతారు.
శ్రీ గుప్తుని చారిత్రక వారసత్వ శ్రేణి (Historical Hierarchy):
1. శ్రీగుప్తుడు
స్థాపకుడు (c. 240–280 CE)
చిన్న ప్రాంతాన్ని పాలించేవాడు – గంగానదీ యావరి ప్రాంతంలో
విరాళాలు ఇచ్చిన ధార్మికుడు (బంగాళాలోని చీన బౌద్ధ ట్రావెలర్ ఇత్సింగ్ రచనల ప్రకారం)
2. ఘటోత్కచుడు (Son of Sri Gupta)
రజన్యాధిపతి (చిన్న రాజు)గా చరిత్రలో ప్రస్తావించబడ్డాడు
పరిపాలన: సుమారు 280–319 CE
గొప్ప విజయాలు లేకపోయినా, వంశానికి బలం ఇచ్చాడు
3. చంద్రగుప్తుడు I
పరిపాలన: c. 319–335 CE
"మహారాజాధిరాజ" అనే బిరుదుతో గుప్తుల సామ్రాజ్యాన్ని స్థిరపరిచాడు
లిచ్ఛవి వంశం రాజకుమార్తె కుమారదేవిను వివాహం చేసుకున్నాడు
ఈ వివాహం వలన బలమైన రాజకీయ మైత్రి ఏర్పడింది
గుప్త సామ్రాజ్య విస్తరణకు ఆదారాన్ని ఏర్పరిచాడు
4. సముద్రగుప్తుడు
"భారత నపోలియన్" అని చరిత్రకారులు గుర్తించారు
అతని కాలం: c. 335–375 CE
దక్షిణ భారతదేశం వరకు విజయయాత్రలు
కవిత్వం, సంగీతం, మరియు మేధో సంపత్తి కలిగిన రాజు
5. చంద్రగుప్తుడు II (విక్రమాదిత్యుడు)
పరిపాలన: c. 375–415 CE
ఉజ్జయినిని రాజధానిగా మార్చాడు
కళా విద్యలకు ప్రోత్సాహం
నవరత్న మండలి
సారాంశంగా:
శ్రీగుప్తుడు → ఘటోత్కచుడు → చంద్రగుప్తుడు I → సముద్రగుప్తుడు → చంద్రగుప్తుడు II
ఈ వారసత్వ శ్రేణి గుప్త సామ్రాజ్యాన్ని భారతదేశ చరిత్రలో ఒక గొప్ప సున్నితమైన స్వర్ణయుగంగా మార్చింది.
( development of human relations and human resources )
