28.చరిత్ర -స్త్రీల పాత్ర 15-2-24

గార్గి వాచక్నవి (సంస్: गार्गी वाचक्नवी ( దేవనాగరి ); గార్గి వాచక్నవి, ఒక ప్రాచీన భారతీయ ఋషి మరియు తత్వవేత్త . వేద సాహిత్యంలో , ఆమె గొప్ప సహజ తత్వవేత్తగా గౌరవించబడింది ,ప్రసిద్ధ వేదాలను వివరించేది, మరియు బ్రహ్మవాదిని అని పిలుస్తారు , బ్రహ్మ విద్య యొక్క జ్ఞానం ఉన్న వ్యక్తి. బృహదారణ్యక ఉపనిషత్‌లోని ఆరవ మరియు ఎనిమిదవ బ్రాహ్మణంలో , విదేహ రాజు జనకుడు నిర్వహించిన బ్రహ్మయజ్ఞం అనే తాత్విక చర్చలో ఆమె పాల్గొంటున్నందున ఆమె పేరు ప్రముఖమైనది మరియు ఆమె ఆత్మ (ఆత్మ) సమస్యపై గందరగోళ ప్రశ్నలతో యాజ్ఞవల్క్య మహర్షిని సవాలు చేసింది. ) ఆమె ఋగ్వేదంలో అనేక శ్లోకాలు వ్రాసినట్లు కూడా చెబుతారు . ఆమె తన జీవితమంతా బ్రహ్మచారిగా కొనసాగింది మరియు సాంప్రదాయ హిందువులచే పూజించబడింది . (సశేషం)

CONCEPT ( development of human relations and human resources )

20.శతకాలు చర్చ

శతకాలు - కవులు . - డా.బెల్లంకొండ నాగేశ్వరరావు.

శతకము .

అనగా వంద పద్యాలతో రచించే ఒక సాహితీ ప్రక్రియ. శతక సాహితీ ప్రక్రియలో ఒకటే మకుటము గల పద్యాలు కనీసం వంద వ్రాస్తారు. భర్తృహరి వ్రాసిన సుభాషిత త్రిశతి సంస్కృతములో ప్రసిద్ధి చెందినది.

"ఆంధ్ర వాఙ్మయమున శాఖోపశాఖలుగా వికాసమునందిన కావ్య ప్రక్రియలలో శతకమొకటి. ప్రాకృత, సంస్కృత ప్రక్రియలననుసరించియే తెలుగు శతక రాచనమారంభమై, కాలక్రమమున విశిష్ట సాహితీ ప్రక్రియగా రూపొందినది. తెలుగులో పన్నెండో శతాబ్దంలో శతకమావిర్భవించినది. ఈ ఎనిమిది వందల యేండ్లలో తెలుగు శతకం శాఖోపశాఖలుగా విస్తరిల్లిస్వరూపంలోనూ స్వభావంలో ఎంతో మార్పు నొందినది. భారతీయ భాషలలో ఎందులోనూ శతక ప్రక్రియ తెలుగులో వలె బహుముఖ వికాసము పొంది వైశిష్ట్యమునొందలేదు. నేటికీ ఏ మూలనో ఒకచోట శతకం వెలువడుతూనే ఉన్నది. సజీవ స్రవంతివలె అవిచ్చిన్నంగా సాగుతూ వస్తున్నది శతకమే" అని శతక సాహిత్యంపై పరిశోధన చేసిన ఆచార్య కె. గోపాలకృష్ణరావు అభిప్రాయం.

శతకములు పురాణముల వలె కథా ప్రధాన మైనవి కావు.

ప్రబంధముల వలే వర్ణనా ప్రాధాన్యములు గావు, 

గేయ కృతులవలె సంగీత ప్రాధాన్యములు గావు, కాని తెలుగు నాట పండిత పామరులనే తారతమ్యము లేక, పిల్లలు- పెద్దలు అనే తేడాలేక, చదువురాని వారితో సహా.... అందరి లోనూ బహుళ ప్రచారము నొందినది శతక సాహిత్యము. ఇంతటి బహుళ ప్రాచుర్యమును పొందిన తెలుగు సాహిత్య ప్రక్రియ మరొకటి లేదు అనడంలో సందేహం లేదు. ఇంతవరకు ఉపలబ్ధమైన పాత తెలుగు గ్రంథాలలో సంఖ్యా పరంగా చూస్తే శతకాలదే ప్రథమ స్థానమని చెప్పడంలో అతిశయోక్తి లేదు. శతక రచనా ప్రక్రియ నాటి నుండి నేటి వరకు అవచ్చిన్నంగా కొన సాసుతూనే ఉంది. ఇక తెలుగుకు సజాతీయములైన కన్నడ, తమిళము, మలయాళము భాషలలో వెలువడిన శతకముల సంఖ్య అతి తక్కువ. కన్నడ భాషలో శతక రచన తెలుగు భాష కంటే ముందు ప్రారంభ మైనను ఆ భాషలో శతక సాహిత్యానికి ప్రాధాన్యత ఎంత మాత్రము లేదు. తెలుగుకు మాతృక యైన సంస్కృతమున కూడా ఇన్ని శతకములు లేవు. తెలుగులో మాత్రమే శతక సాహిత్యము ప్రత్యేకతను చాటుకున్నది.తెలుగు సాహిత్యం ప్రసిద్ధి చెందింది

శతకం లక్షణాలు.

శతకములో ప్రతి పద్యానికీ చివరలో ఒక పదము గానీ, పదాలుగానీ, పూర్తి చరణము గానీ ఉండటం ఆనవాయితీ. ఇది ఆ రచయిత సంతకం లాంటిది. దీనిని మకుటము అంటారు. ఉదాహరణకు విశ్వదాభిరామ వినురవేమ అనునది వేమన శతకము నకు మకుటము, అలాగే సుమతీ అనునది సుమతీ శతకము నకు మకుటము, అలాగే వేంకటేశ్వరా, దాశరథీ అనునవి ఇతర ఉదాహరణములు.

శతక సాహిత్యం గురించి చెప్పే టప్పుడు, విశ్వనాథ సత్యనారాయణ వారి శతకాల గురించి తప్పకుండా ప్రస్తావన చెయ్యాల్సిందే.

ఈ క్రింద చెప్పిన 10 శతకాలు వాటి పేర్లు, మకుటము ప్రస్తావించటం జరిగింది.

1. శ్రీగిరి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: శ్రీ శైల మల్లికార్జున మహా లింగ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

2. శ్రీకాళహస్తి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: శ్రీ కాళ హస్తీస్వరా! మహా దేవ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

3. భద్రగిరి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: భద్ర గిరి పుణ్య నిలయ శ్రీ రామ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

4. కులస్వామి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: నందమూర్నిలయ! విశ్వేశ్వరా! కులస్వామి! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

5. శేషాద్రి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: వేంకటేశ్వరా! శేషాద్రి నిలయ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

6. ద్రాక్షారామ శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: భీమేశలింగ! ద్రాక్షారామ సంగ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

7. నందమూరు శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: నందమూర్నిలయ! సంతాన వేణు గోపాల! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

8. నెకరు కల్లు శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: నెకరుకల్ ప్రాంత సిద్ధాబ్జ హేళి! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

9. మున్నంగి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: నిర్ముల! మున్నంగి వేణు గోపాల! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

10. వేములవాడ శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: వేములవాడ రాజరాజేశ్వర! స్వామి! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

సాధారణంగా ఇతర కావ్య, సాహిత్య ప్రక్రియలు పండితులకు పరిమితమైనాగాని, శతకాలు మాత్రం సామాన్య ప్రజానీకంలో ఆదరణపొందినవి. ఇలా తెలుగులో శతక సాహిత్యము పామరులకూ పండితులకూ వారధిగా నిలిచింది. వీటిలో వేమన శతకానికీ, సుమతీ శతకానికీ ఉన్న ప్రాచుర్యము గురించి వేరే చెప్పాల్సిన పని లేదు.

మిగిలిన సాహిత్య ప్రక్రియలకున్న అలంకారిక, లాక్షణిక నియమాలు అనే బంధాలు శతక సాహిత్యానికి లేవు. ఛందస్సుకు అనుగుణంగా ఉంటే చాలు. విషయాన్ని ఒక పద్యంలో వెళ్ళగ్రక్కవచ్చును. లేదా 10 పద్యాలలో విస్తరింప వచ్చును. కథ చెప్పాలనీ, ముగింపు ఉండాలనీ నియమం లేదు. కనుక కవికి బోలెడంత స్వేచ్ఛ ఉంది. చదివేవాడికి కూడా రోజులతరబడి ఒకే గ్రంథాన్ని అధ్యయనం చేయాల్సిన పని బడదు. కనుక ఒక్కపద్యంతోనే కవికీ, చదువరికీ అనుబంధం ఏర్పడవచ్చును. శతకాలు క్లుప్తంగా విషయాన్ని విడమరచి చెప్పే సాధనాలు. అందుకే ఇవి ప్రజా కవిత్వముగా ఆదరణ సంతరించుకొని ఉండవచ్చును.

శతకానికుండ వలసిన లక్షణాలను ముఖ్యంగా ఐదింటిని పేర్కొన వచ్చును. అవి. 1. సంఖ్యా నియమము, 2. మకుట నియమము, 3. వృత్త నియమము, 4. రస నియమము, 5. భాషా నియమము.

1. సంఖ్యా నియమము

శతకము అనగా వంద అని అర్థము. ఏ శతకము లోనైనా వందకు పైగానె పద్యము లుండవలెను, అంతకన్న తక్కువ పద్యములతో నున్నది శతకమనిపించు కోదు. వందకు తక్కువ గానీ, ఎక్కువ గాని పద్యములున్నచో వాటి విడిగా పేర్లున్నాయి. ఉదాహరణకకు..... పది పద్యములున్నచో దశకము, ఇరవై ఐదు పద్యములతో నున్నదానిని పంచవిశంతి అనీ, ముప్పదిరెండు పద్యములు గల దానికి రాగ సంఖ్య అనీ, మూడు వందల పద్యములున్నచో త్రిశతి అనీ వాటికి ప్రత్యేకమైన పేర్లు ఉన్నాయి.

2.మకుట నియమము.

శతకము లోని ప్రతి పద్యంలో చివర నున్న సంబోధనా పదమే మకుటము. ఈ మకుటము తప్పని సరిగా సంబోధన గానే వుండవలెను. ఈ సంబోధన కూడా ఒకే రీతిగా నుండ వలెను. మకుటమునకు వాడిన పదానికి సంబంధించిన పదానికి పర్యాయ పదములు గానీ, సమానార్థమైన పదములు గాని వుండ కూడదు. ఒక శతకములో మకుటము.గా సర్వేశ్వరా అనే పదాన్ని వాడిన యడల అన్ని పద్యములకు అదే పదాన్ని వాడవలెను గానీ, దానికి ప్రత్యామ్నాయమైన ఇతర పదాలు అనగా విశ్వేశ్వరా., లోకేశ్వరా వంటి వాడకూడదు. కొన్ని పద్యములలో ఒక పదమే మకుటముగా నుండగా.... కొందరు కవులు ఒక పద్య పాదమంతయూ మకుటముగా నెంచుకొనిరు. ఒక పద్య పాదమంతయు మకుటముగా నున్న శతకమునకు యుధాహరణముగా వేమన శతకాన్ని ప్రధానంగా చెప్పుకోవచ్చు. విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ అను మకుటము పూర్తిగా ఒక పద్య పాదము. ఆవిధంగా ఒకే పదము మకుటం నెంచుకుని వ్రాసిన శతకానికి యుధాహరణగా సుమతీ శతకాన్ని చెప్పుకోవచ్చు. సుమతీ అను ఒక పదము ఇందులోని మకుటము.

3.వృత్తనియమము

శతకము లోని మకుట నియమమును బట్టే వృత్త నియమము యేర్పడినది. తెలుగున తొలి శతకము..... మల్లికార్జున పండితారాధ్యుని శ్రీ గిరి మల్లికార్జున శతకము. ఇందలి మకుటము శ్రీగిరి మల్లికార్జునా అని యుండుట చేత నిందు చంపక మాల, ఉత్పల మాల పద్యములు తప్ప వేరు వృత్తములు ఇమడనేరవు. ఇట్లే సర్వేశ్వర అను మకుటమున్నపుడు ఆ పద్యము మత్తేభము గానీ, శార్దూలము గాని అయి యుండవలెను. వేమన పద్యాలలోని మకుటము విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ ఇందులో ఆటవెలది తప్ప మరొకటి వుండే అవకాశము లేదు. అలా వేరు వృత్తములను వ్రాయడాని ప్రయత్నిస్తే చందస్సు కుదరదు. కనుక శతకములో ప్రతి పద్యమూ ఒకే వృత్తంలో నుండవలెననెడి నియమమేర్పడినది.

4.రసనియమము

శతకములో యే రసము ప్రతిపాదిన రచన సాగించాలో ముందే నిర్ణయించుకొని అందులోని పద్యములన్నియు ఆ రస ప్రధానమైనవిగానె వుండవలెను. ఉదాహరణకు భక్తి రస ప్రధానమైన శతకములో ఇతర రసాలైన, శృంగార రసము, ప్రసక్తి రాకూడదు. శతకములో ఒకరసప్రధానమైన చో అందులో ఇతర రసాల ప్రయోగముండారాదని నియమము. అలా ఆయా రసప్రధానమైన శతకములెన్నో ఉన్నాయి. రసనియమముల ననుసరించి వెలువడిన శతకములలో కొన్ని ముఖ్యమైనవి......., భక్తి శతము, శృంగార శతకము, నీతి శతకము, వేదాంత శతకము, హాస్య శతకము, కథా శతకము, సమస్యా శతకము, మొదలగునవి..

5.భాషా నియమము

శతకము లన్నియు సలక్షణమైన కావ్వ భాషలోనే యుండును. కావుననే లాక్షణికులు శతకములనుండి ప్రయోగములు వంటి వాటిని ప్రామాణికములుగా తీసుకొంటారు. కానీ తెలుగున చంద్రశేఖర శతకమని ఒకటున్నది. దానిలో చంద్ర శేఖర అనే మకుటముతో చంపక, ఉత్పలమాలిక లతోవున్నది. ఇందలి భాష అంతయూ గ్రామ్యమే.

శతక వాఙ్మయము ప్రగతి.

మల్లికార్జున పండితారాధ్యుని శివతత్త్వసారము శతక వాఙ్మయమునకు ఆద్యముగా చెప్పవచ్చును. పాల్కురికి సోమన (సా.శ.1300) వృషాధిప శతకము మొట్టమొదటి సంపూర్ణ శతకము. సుమారు ఈ కాలములోనే బద్దెన సుమతీ శతకము, యథావాక్కుల అన్నమయ్య సర్వేశ్వర శతకము వెలువడ్డాయి. వీటి ఒరవడిలోనే తెలుగులోను, కన్నడములోను శతక వాఙ్మయము చాలాకాలం కొనసాగింది.

తరువాత తెలుగులో ఎన్ని వేల శతకాలు వచ్చాయో చెప్పడం కష్టం. ఎందరో పండితులు, కవులు, ఔత్సాహిక రచయితలు వేర్వేరు అంశాలలో శతకాలు రచించారు. భక్తి (కృష్ణ శతకము), శృంగారము (భర్తృహరి), తత్వము, వేదాంతము (బమ్మెర పోతన - నారాయణ శతకము), నీతి (సుమతీ శతకము), పొగడటం, తిట్టటం, పొగడినట్టు తిట్టడం, తిట్టినట్టు పొగడడం, వర్ణించడం, బోధించడం - అన్ని విషయాలలోనూ శతకాలు వ్రాశారు. వీటిలో చాలావరకు ముద్రణకు నోచుకొనబడలేదు.

తెలుగు వాగ్మయమున మొట్టమొదట వెలసిన శతకములన్నియి శైవమత సంప్రదాయకములు. దీనిని బట్టి తెలుగున శతక సాహిత్య ప్రక్రియకు ఆద్యులు శివ కవులే నని రూడిగా చెప్పవచ్చు.

బహుశా అప్పటి సాహితీ ప్రక్రియలలో ఒక్క శతకసాహిత్యమే సంఘంలోని ఆచారాలను నిశితంగా విమర్శించడానికి ఉపయోగపడింది. వీటిల్లో వేమన శతకము ఎప్పటికీ అగ్రగామి. మూడు పంక్తులలో ముప్ఫై పేజీలకు సరిపోయే భావాన్ని ఇమిడ్చిన మేధావి, తత్వ వేత్త. అందరూ అనుకొన్నదానికి కూడా నిక్కచ్చిగా ఎదురు నిలచిన మహానుభావుడు వేమన.

శతక సాహిత్యంలో ముప్ఫైకి పైగా ముస్లిం కవులు వ్రాసిన శతకాలున్నాయన్న సంగతి చాలా మందికి తెలియదు. అలాగే క్రైస్తవ భక్తిపరంగా కూడా చాలా శతకాలున్నాయి.

తెలుగు శతకాలు.

• అంతర్మథనము - కోవెల సంపత్కుమారాచార్య

• అఘవినాశ శతకము - దాసరి అంజదాసు

• అచ్యుతానంత గోవింద శతకములు - అద్దంకి తిరుమల సమయోద్దండకోలాహల లక్ష్మీనరసింహకుమార తిరువేంగడతాత దేశికాచార్యులు

• అధర్మానుతాప శతకము - వేమూరి నృసింహశాస్త్రి

• అనుగుబాల నీతి శతకము - ముహమ్మద్ హుస్సేన్

• అన్యాపదేశ శతకము - కొమాండూరు

• ఆదిత్య శతకము - పటేల్ అనంతయ్య

• ఆదినారాయణ శతకము - అబ్బరాజు శేషాచలం

• ఆదివెలమ శతకము - పిళ్లారిసెట్టి రంగబ్రహ్మారావు నాయుడు(1930)

• ఆధునిక సుమతి శతకము - లింగుట్ల కోనేటప్ప

• ఆనందరామ శతకము - ముత్తనపెద్ది సత్యనారాయణ

• ఆపదుద్ధారక శతకము - బాపట్ల హనుమంతరావు

• ఆర్తరక్షామణీ శతకము - అనంతరామయ పట్నాయక్

• ఆర్యాశతకము - కపిలవాయి లింగమూర్తి

ఈ.

• ఈశ్వరశతకము - అల్లంశెట్టి అప్పయ్య

ఉ.

• ఉన్నమాటలు - జోస్యం జనార్ధనశాస్త్రి

• ఉమా మహేశ్వర శతకము - అంగూరు అప్పలస్వామి

ఏ.

• ఏకప్రాస కందపద్య దశరథరామ శతకము - లింగుట్ల కోనేటప్ప

ఒ.

• ఒంటిమిట్ట జానకీవల్లభ శతకము - ఉప్పలపాటి వేంకటనరసయ్య

క.

• కరుణ శతకము - చలివేంద్ర రామమూర్తి

• కవి చౌడప్ప శతకము - కవి చౌడప్ప

• కవి ప్రభునామ గుంభిత విచిత్ర పద్యగర్భిత కందపద్య సకలేశ్వర శతకము - దేవులపల్లి తమ్మన్నశాస్త్రి

• కవులుట్ల చెన్నకేశవశతకము - గంటి వేంకటసుబ్బయ్య

• కామదేవ శతకము - నందివాడ వేంకటరత్నము

• కామాక్షీ శతకము - గంటి కృష్ణవేణమ్మ

• కామేశ్వరీ శతకము - తిరుపతి వేంకట కవులు (1925, 1934)

• కాళీమాత శతకం - రాధశ్రీ

• కావ్ కావ్ శతకము - కోగిర జయసీతారాం

• కాశీవిశ్వనాథ శతకము - రామకృష్ణసీతారామ కవులు (1950)

• కాశీవిశ్వనాయక శతకము - మడిపల్లి వీరభద్రశర్మ

• కులస్వామి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: నందమూర్నిలయ! విశ్వేశ్వరా! కులస్వామి! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

• కుక్కుటలింగ శతకము - పాపయలింగ కవి

• కుక్కుటేశ్వర శతకము - కూచిమంచి తిమ్మకవి

• కుప్పుసామి శతకము - త్రిపురనేని రామస్వామి

• కుమతి శతకము - కె.నారాయణరావు

• కుమతీ శతకము - పుల్లెల శ్రీరామచంద్రుడు

• కుమార శతకము - పక్కి వేంకటనరసయ్య

• కుమార శతకము - కల్లూరు అహోబలరావు

• కుమారీ శతకము - పక్కి వేంకటనరసయ్య

• కృష్ణ శతకము - నృసింహకవి

• కృష్ణశతకము - మంచెళ్ల కృష్ణకవి

• కృష్ణశతకము - కొడవలూరి చిన్న రామరాజకవి

• కృష్ణశతకము - గార్లదిన్న సుబ్బరావు

• కృష్ణశతకము - పరసా సుబ్బరాయుడు

• కేశవశతకము - నేలకొండపల్లి లక్ష్మణసింగు

• కొండవీటి కృష్ణశతకము - మానూరు రామకృష్ణారావు

• కొచ్చెర్లధామ శతకము - గాదె ఆదిశేషకవి (1825)

- కవి చౌడప్ప

• కవి ప్రభునామ గుంభిత విచిత్ర పద్యగర్భిత కందపద్య సకలేశ్వర శతకము - దేవులపల్లి తమ్మన్నశాస్త్రి

• కవులుట్ల చెన్నకేశవశతకము - గంటి వేంకటసుబ్బయ్య

• కామదేవ శతకము - నందివాడ వేంకటరత్నము

• కామాక్షీ శతకము - గంటి కృష్ణవేణమ్మ

• కామేశ్వరీ శతకము - తిరుపతి వేంకట కవులు (1925, 1934)

• కాళీమాత శతకం - రాధశ్రీ

• కావ్ కావ్ శతకము - కోగిర జయసీతారాం

• కాశీవిశ్వనాథ శతకము - రామకృష్ణసీతారామ కవులు (1950)

• కాశీవిశ్వనాయక శతకము - మడిపల్లి వీరభద్రశర్మ

• కులస్వామి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: నందమూర్నిలయ! విశ్వేశ్వరా! కులస్వామి! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

• కుక్కుటలింగ శతకము - పాపయలింగ కవి

• కుక్కుటేశ్వర శతకము - కూచిమంచి తిమ్మకవి

• కుప్పుసామి శతకము - త్రిపురనేని రామస్వామి

• కుమతి శతకము - కె.నారాయణరావు

• కుమతీ శతకము - పుల్లెల శ్రీరామచంద్రుడు

• కుమార శతకము - పక్కి వేంకటనరసయ్య

• కుమార శతకము - కల్లూరు అహోబలరావు

• కుమారీ శతకము - పక్కి వేంకటనరసయ్య

• కృష్ణ శతకము - నృసింహకవి

• కృష్ణశతకము - మంచెళ్ల కృష్ణకవి

• కృష్ణశతకము - కొడవలూరి చిన్న రామరాజకవి

• కృష్ణశతకము - గార్లదిన్న సుబ్బరావు

• కృష్ణశతకము - పరసా సుబ్బరాయుడు

• కేశవశతకము - నేలకొండపల్లి లక్ష్మణసింగు

• కొండవీటి కృష్ణశతకము - మానూరు రామకృష్ణారావు

• కొచ్చెర్లధామ శతకము - గాదె ఆదిశేషకవి (1825)

ర.

• రంగనాథశతకము - కాండూరు నరసింహాచార్యులు

• రంగశతకము - మంచెళ్ల కృష్ణకవి

• రంగశతకము - కాంచనపల్లి కనకమ్మ

• రంగేశశతకము - ముడుంబ నరసింహాచార్యులు

• రఘుపుంగవ శతకము - మంచెళ్ల కృష్ణకవి

• రసూల్ ప్రభు శతకము - షేక్ దావూద్ (1963)

• రఘురామ శతకము - కేసనపల్లి లక్ష్మణకవి

• రాఘవ శతకము (అసంపూర్ణము) - రొద్దము హనుమంతరావు

• రాఘవ శతకము - కృష్ణకుమార మిత్రులు

• రాఘవ శతకము - పుల్లెల శ్రీరామచంద్రుడు

• రాజరాజేశ్వరీ శతకము - గంటి కృష్ణవేణమ్మ

• రాజరాజేశ్వరీ శతకము - గూడ కృష్ణకవి

• రాజేశ్వరీ శతకము - అక్కిరాజు సుందర రామకృష్ణ

• రామచంద్ర శతకము - ఆదిభట్ల నారాయణదాసు

• రామచంద్రప్రభు శతకము - కొడవలూరి రామచంద్రకవి

• రామచంద్రప్రభు శతకము - పోలూరి రామకృష్ణయ్య

• రామప్రభు శతకము - అష్టకాల నరసింహరామశర్మ

• రామ పంచాశత్కందములు - జూలూరు అప్పయ్య

• రామభూపతి శతకము - గాడేపల్లి వీరరాఘవశాస్త్రి(1914)

• రామలింగ పద్యాలు - నీలా జంగయ్య

• రామలింగేశ శతకము - అడిదము సూరకవి

• రామలింగేశ్వర శతకము - సన్నపురెడ్డి వెంకటరెడ్డి, జీరెడ్డి బాలచెన్నారెడ్డి

• రామ శతకము - మణూరు రామారావు

• రామ శతకము - బాయన మొగ్గన్న

• రామ శతకము - వి.వీరబ్రహ్మం

• రామ శతకము - నీలా జంగయ్య

• రామేశ్వర శతకము - మేకా బాపన్నకవి

ల.

• లక్ష్మీ నృసింహ శతకము - పాటూరి లక్ష్మీనృసింహ కవి

• లక్ష్మీ శతకము - పరవస్తు మునినాథుడు

• లలితాంబాశతకము - జనమంచి వేంకట సుబ్రహ్మణ్యశర్మ

• లలితా శతకము - పరవస్తు మునినాథుడు

• లోకబాంధవ శతకము - బేవినహళ్లి కరణము కృష్ణరావు(1921)

వ.

• వరదరాజశతకము - ఆశావాది ప్రకాశరావు

• వర్గల్ వాణీ శతకం - రాధశ్రీ

• వాయునందన శతకము - కిరికెర రెడ్డి భీమరావు

• వాగ్దేవతా శతకము - అవుసుల భానుప్రకాశ్

• వాయునందన శతకము - కొవ్వలి వేంకట రాజేశ్వరరావు

• వాయుపుత్ర శతకము - శిష్టు కృష్ణమూర్తి

• విఘ్నరాజ శతకము - కోసంగి సిద్ధేశ్వరప్రసాద్

• విజయ శతకము - దీర్ఘాసి విజయభాస్కర్

• విజయరామ శతకము - గోగులపాటి కూర్మనాథకవి

• విజ్ఞాన కంద శతకము - మద్రాసు రాజారావు

• విజ్ఞాన శతకము - బొగ్గరపు వీరశేఖరశాస్త్రి

• విఠలేశ్వర శతకము - "మధుర కవి" డా.కూరెళ్ళ విఠలాచార్యులు

• వినయరంగ శతకము - నీలకంఠ పాండురంగము

• వినాయక శతకము -నిర్విషయానంద స్వామి

• వినాయక శతకము - మంకు శ్రీను

• విరివిండి గోపాల శతకము - కురింగంటి రామానుజాచార్యులు

• విశ్వనాథ శతకం - రాధశ్రీ

• విశ్వశతకము - వేదాటి రఘుపతి

• విశ్వేశ్వర శతకము - గాడేపల్లి వీరరాఘవశాస్త్రి

• విష్ణు సర్వోత్తమ శతకము - పత్రి రమణప్ప

• వరాహ శతకము - ఆచార్య ఫణీంద్ర

• వేములవాడ శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: వేములవాడ రాజరాజేశ్వర! స్వామి! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

• వేంకటేశ శతకము సోమంచి వాసుదేవరావు

• వేంకటేశ్వర భక్తిశతకము - వీరభద్రకవి

• వేంకటేశ్వర శతకము - అందలం కృష్ణమూర్తి

• వేంకటేశ్వర శతకము - గాడేపల్లి వీరరాఘవశాస్త్రి

• వేంకటేశ్వర శతకము - నరసింహదేవర వేంకటశాస్త్రి

• వేంకటేశ్వర శతకము - రామకృష్ణసీతారామకవులు

• వేంకటేశ్వర శతకము - పటేల్ అనంతయ్య

• వేణుగోపాల శతకము - సోమరాజు ఇందుమతీదేవి

• వేణుగోపాల శతకము - ముదిగొండ వీరభద్రమూర్తి

• వేమన శతకము - వేమన

• వైద్యనాథ శతకము - పాపయలింగ కవి

• వృషాధిప శతకము- పాల్కురికి సోమనాధుడు

శ.

• శంకర శతకము - కవి రామయోగి(1911)

• శంభో శతకము - కొడవలూరి చిన్న రామరాజకవి

• శంభూ శతకము - విభావనుఫణిదపు ప్రభాకరశర్మ

• శతకభారతి - మాడ్గుల వేంకటరామాశాస్త్రి

• శతక షోడశి - బుర్రా వెంకటేశం

• శశిమౌళి శతకం - రాధశ్రీ

• శారదాంబ పద్యాలు - నీలా జంగయ్య

• శిఖినరసింహ శతకము - నేదునూరి గంగాధరం

• శివ శతకము - ఆదిభట్ల నారాయణదాసు

• శిష్య ద్విశతి - దూడం నాంపల్లి

• శిష్యనీతిబోధినీ శతకము - వేదము వెంకటకృష్ణశర్మ

• శ్యామలాంబా శతకము - మల్లంపల్లి మల్లికార్జున పండితుడు

• శ్రీ (అలమేలుమంగా) వేంకటేశ్వర శతకము- తాళ్ళపాక అన్నమయ్య

• శ్రీ అయ్యప్పస్వామి శతకము - అందలం కృష్ణమూర్తి

• శ్రీ కన్యకాపరమేశ్వరీ శతకము - కోట సోదరకవులు

• శ్రీ కామేశ్వరి శతకము - దోమా వేంకటస్వామిగుప్త

• శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకము - ధూర్జటి

• శ్రీ కుమార శతకము (సంస్కృత శతకానికి ఆంధ్రానువాదం) - దేవులపల్లి సుబ్బరాయశాస్త్రి

• శ్రీ కురుమూర్తి శ్రీనివాస శతకము - వైద్యం వేంకటేశ్వరాచార్యులు

• శ్రీ కృష్ణభూపతి లలామ శతకము - అల్లమరాజు సుబ్రహ్మణ్యకవి

• శ్రీ కృష్ణశాస్త్రీయము (కలివిడంబన శతకము) - వేదము వెంకటకృష్ణశర్మ

• శ్రీ గురుజాల రామలింగేశ్వర శతకము - పుల్లాపంతుల వేంకటరామశర్మ

• శ్రీ చంద్రమౌళీశ్వర శతకము - బండమీదపల్లి భీమరావు

• శ్రీ చిలుకూరు వెంకటేశ్వర శతకం - జనువాడ రామస్వామి

• శ్రీ జానకీవల్లభ శతకము - మలుగూరు గురుమూర్తి

• శ్రీ జ్ఞానప్రసూనాంబికా శతకము - గంటి కృష్ణవేణమ్మ

• శ్రీ తిరుమలేశ శతకం - జనువాడ రామస్వామి

• శ్రీ దత్తప్రభు శతకము - పూర్వకవి విరచితము

• శ్రీ దత్తాత్రేయ శతకము - క్రిష్టిపాటి వేంకటసుబ్బకవి

• శ్రీ దత్తావధూత శతకము - రంగయామాత్యుని రామకృష్ణకవి

• శ్రీ దీనబాంధవ శతకము - డబీరు కాంతారత్నం

• శ్రీ దుర్గాసప్తశతి - మాడ్గుల వేంకటరామాశాస్త్రి

• శ్రీ నరసింహ శతకము - దండా నృసింహకవి

• శ్రీనివాస శతకము - కంభంపాటి రామగోపాలకృష్ణమూర్తి

• శ్రీనివాస శతకము - శంకరంబాడి సుందరాచారి

• శ్రీనివాస శతకము - కొంగే శ్రీనివాసరావు (1982)

• శ్రీ పరాంకుశ శతకము - తిరువేంకటాచార్యులు

• శ్రీ పులివెందల రంగనాయకశతకము - నీలా జంగయ్య

• శ్రీ బాలామణీ శతకము - డబీరు కాంతారత్నం

• శ్రీ భర్గ శతకము - కూచిమంచి తిమ్మకవి

• శ్రీ భావానీశంకరార్ధాష్టోత్తర శతకము - కూరపాటి వేంకటరత్నము

• శ్రీమత్కేశవ శతకము - ఆసూరి మరింగంటి వేంకటరామానుజాచార్యులు

• శ్రీమదొంటిమిట్ట రఘువీర శతకము - తిప్పరాజు

• శ్రీ మల్లికార్జున శతకము - చోడవరపు సత్యవతీదేవి

• శ్రీ మల్లేశ్వార శతకము - మావుడూరు శ్రీశైలమల్లికార్జునరావు

• శ్రీ మహాత్మాగాంధీశతకము - వనం శంకరశర్మ

• శ్రీ మృత్యుంజయ శతకము - పరిటి సూర్యసుబ్రహ్మణ్యం

• శ్రీ రంగ శతకము - మరింగంటి సింగరాచార్యులు

• శ్రీ రంగనాయక శతకము - వైద్యం వేంకటేశ్వరాచార్యులు

• శ్రీ రాఘవ శతకము - జోశ్యుల సూర్యనారాయణమూర్తి

• శ్రీ రాఘవేంద్ర శతకము - సి.యెల్లప్ప

• రాజరాజేశ్వరీ శతకము - బండకాడి అంజయ్య గౌడ్

• శ్రీ రామచంద్ర శతకము - రౌతురెడ్డి లక్ష్మణమూర్తి

• శ్రీ రామజపమాల (రామశతకము) -ఏలూరు యంగన్న

• శ్రీ రామప్రభుశతకము - కె.రామచంద్రరావు

• శ్రీ రామలింగేశ్వర శతకము - గుంటూరు సీతారామదీక్షితులు

• శ్రీ రామశతకము - కల్లూరి విశాలాక్షమ్మ

• శ్రీ రామశతకము - తిరుకోవలూరు రామానుజస్వామి

• శ్రీ రామశతకము - కొండూరు వెంకటశివరాజు

• శ్రీ రామశతకము - సత్యవోలు రాధామాధవరావు

• శ్రీ రామాయణ సారామృతము అను శ్రీ దాశరథీమకుట కందపద్యశతకము - టంకాల సత్యనారాయణ

• శ్రీ లక్ష్మీనృసింహ ధ్వరీయం (శతకము)- దోమా వేంకటస్వామిగుప్త

• శ్రీ వరేశీ శతకము - పిండి రామయోగి

• శ్రీ విలాసము (మకుట రహిత శతకము) - లంకా కృష్ణమూర్తి

• శ్రీ వీరరాఘవ శతకము - దోమా వేంకటస్వామిగుప్త

• శ్రీ వెలిగొండ వేంకటేశ్వరశతకము - చేతన

• శ్రీవేంకటాచల విహార శతకము - అజ్ఞాత కవి

• శ్రీ వేంకటేశ్వర శతకము - వంగీపురం వేంకటశేషాచార్యులు

• శ్రీ వేంకటేశ్వర శతకము - తెలిదేవర వెంకటబాలకృష్ణరావు

• శ్రీ వేంకటేశ్వర శతకము - దర్భా వేంకటకృష్ణమూర్తి

• శ్రీ వేంకటేశ్వర శతకము - వావిలాల రామమూర్తి

• శ్రీ శంకర శతకము - చాగంటి సుందరశివరావు (1963)

• శ్రీ శనీశ్వర శతకము - అక్కిరాజు సుందర రామకృష్ణ

• శ్రీశైల మల్లికార్జున శతకము - దేవులపల్లి చెంచుసుబ్బయ్య (1982)

• శ్రీశైల మల్లేశ్వరా శతకము - శొంఠి శ్రీనివాసమూర్తి

• శ్రీశైలవాసా! శివా! - బొమ్మన సుబ్బారావు

• శ్రీ సత్యనారాయణ శతకము - తెలిదేవర వెంకటబాలకృష్ణరావు

• శ్రీ సద్గురు మాణిక్యప్రభు శతకము - వనం శంకరశర్మ

• శ్రీ సూర్యరాయ శతకము -దేవగుప్తాపు భరద్వాజము

• శ్రీ సూర్యశతకము - నేమాన సూర్యప్రకాశ కవిరాజు

• శ్రీ సోమశేఖరీయము (సభారంజన శతకము) - వేదము వెంకటకృష్ణశర్మ

• శ్రీహరి శతకము - ధన్నవాడ ఆనందరావు

• శ్రీహరి శతకము - కల్లూరి విశాలాక్షమ్మ

• శ్రీగిరి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: శ్రీ శైల మల్లికార్జున మహా లింగ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

• శ్రీకాళహస్తి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: శ్రీ కాళ హస్తీస్వరా! మహా దేవ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

• శేషాద్రి శతకము (మధ్యాక్కరలు) - మకుటం: వేంకటేశ్వరా! శేషాద్రి నిలయ! - విశ్వనాథ సత్యనారాయణ

స.

• సంగమేశ్వర శతకము - బైరపురెడ్డి రెడ్డి నారాయణరెడ్డి

• సంగమేశ్వర శతకము - తాడూరు మోహనాచార్యులు

• సంగమేశ్వర శతకము - పరిమి వేంకటాచలకవి

• సంగ్రహ రామాయణ శతకము - మచ్చా వేంకటకవి

• సంఘజీవి శతకము - సవ్వప్పగారి ఈరన్న

• సఖుడా (శతకము) - షేక్ దావూద్

• సగ్రహ రాఘవేశ శతకము - కంభాలూరి నరసింహశర్మ

• సత్యనారాయణ శతకము - దేవులపల్లి తమ్మన్నశాస్త్రి

• సత్యనారాయణ శతకము - పండితారాధ్యుల సూర్యనారాయణకవి

• సత్యవ్రతి శతకము - గురజాడ అప్పారావు

• సదాశివ శతకము - అనంతరాజు సుబ్బరాయుడు

• సదుపదేశ శతకము - బేవినహళ్లి కరణము కృష్ణరావు

• సద్గురు శ్రీ సోమనాథ శతకము - పైడి లక్ష్మయ్య

• సర్వేశ్వర శతకము - యథావాక్కుల అన్నమయ్య

• సర్వేశ్వర శతకము - చెముడుపాటి వెంకట కామేశ్వరకవి

• సర్వేశ్వర శతకము - రావిపాటి లక్ష్మీనారాయణ

• సాంబశివ శతకము - సామల సదాశివ

• సాధురక్షణ శతకము - కొటికలపూడి సీతమ్మ

• సాధుశీల శతకము - షేక్ ఖాసిం

• సాయి శతకము - షేక్ దావూద్

• సింహాద్రి రామాధిప శతకము - అల్లంరాజు సుబ్రహ్మణ్యకవి

• సింహావలోకనము (శతకము) - చక్రాల నృసింహకవి

• సినారె శతకం - రాధశ్రీ

• సీతారామ కల్పద్రుమ శతకము - గాడేపల్లి వీరరాఘవశాస్త్రి

• సీతాదేవి శతకము - రాయవరపు కొండలరావు

• సుగుణా శతకము - కోగిర జయసీతారాం

• సుధామా శతకము - అరుణాచల భారతం

• సుప్రకాశ శతకము - రాప్తాటి సుబ్బదాసు

• సుభాషిత త్రిశతి - రూపావతారం నారాయణశర్మ

• సుభాషిత రత్నాష్టోత్తర శతకము - ఊటుకూరు వేంకటగోపాలరావు

• సుమతీ శతకము- బద్దెన (భద్ర భూపాలుడు)

• సుమాంజలి - ముహమ్మద్ హుస్సేన్, మొక్కపాటి శ్రీరామ శాస్త్రి

• సూక్తి శతకము - సయ్యద్ ముహమ్మద్ అజమ్

• సూర్య శతకము - ఆకొండి వ్యాసమూర్తి

• సూర్యనారాయణ శతకము - ఝంఝామారుతము వేంకటసుబ్బకవి

• సూర్యనారాయణ శతకము - ఆదిభట్ల నారాయణదాసు

• సోదర సూక్తులు - ముహమ్మద్ యార్

• సోమేశ్వర శతకము - గాడేపల్లి వీరరాఘవశాస్త్రి

• సోమేశ్వర శతకము - రామవరపు నరసింగరావు

హ.

• హనుమచ్ఛతకము - దీక్షితుల పాపాశాస్త్రి

• హనుమచ్ఛతకము - క్రిష్టిపాటి వేంకటసుబ్బకవి

• హర శతకము - పెండ్యాల నాగేశ్వరశర్మ

• హరిజన శతకము - కుసుమ ధర్మన్న

• హరిహరనాథ శతకము - ముహమ్మద్ హుస్సేన్

• హరిహరేశ్వర శతకము - మండపాక కామశాస్త్రి

• హిమగిరి శతకము - త్యాగి

• హ్రీంకార శతకము - నూకల సత్యనారాయణశాస్తి

• హుస్సేన్ దాస్ శతకము - గంగన్నవలి హుస్సేన్ దాస్

• హైమవతీశ శతకము - పాలుట్ల వెంకటనరసయ్య

నరసింహ శతకము

తెలుగు పద్యంశ్రీ నరసింహ శతకము తెలుగు శతక సాహిత్యంలో ప్రముఖమైనది . ఈ శతకమును రచించినది కరీంనగర్ జిల్లా ధర్మపురికి చెందిన శేషప్ప కవి. ఈ పద్యాలన్నీ

భూషణవికాస! శ్రీధర్మపుర నివాస!

దుష్ట సంహార! నరసింహ! దురితదూర!

అనే మకుటంతో అంతమవుతాయి. దీనర్థం అలంకారాలతో విలసిల్లేవాడా, ధర్మపురి యందు వెలసిన వాడా, దుష్ట సంహారం కావించిన వాడా, పాపములను దూరం చేయువాడా నరసింహా! అని అర్థం.

సీ: శ్రీ మనోహర! సురార్చిత! సింధుగంభీర!

భక్త వత్సల! కోటి - భానుతేజ!

కంజనేత్ర! హిరణ్యకశిపు నాశక! శూర!

సాధురక్షణ! శంఖచక్రహస్త!

ప్రహ్లాదవరద! పాపధ్వంస! సర్వేశ!

క్షీరసాగరశాయి! కృష్ణవర్ణ!

పక్షివాహన! నీలబృమరకుంతలజాల!

పల్లవారుణ పాదపద్మ యుగళ!

తే|| చారు శ్రీ చందనాగరు చర్చితాంగ!

కుందకుట్మలదంత! వైకుంఠ ధామ!

భూషణవికాస! శ్రీధర్మపుర నివాస!

దుష్ట సంహార! నరసింహ! దురితదూర!

సీ|| పద్మలోచన సీసపద్యముల్ నీ మీఁదఁ

జెప్పఁబూనితినయ్య! చిత్తగింపు

గణ యతి ప్రాస లక్షణముఁజూడగ లేదు;

పంచకావ్య శ్లోక పఠన లేదు,

అమరకాండత్రయం బరసి చూఁడగ లేదు,

శాస్త్రీయ గ్రంథముల్ చదువలేదు,

నీ కటాక్షంబున నే రచించెదఁగాని

ప్రజ్ఞ నాయదికాదు ప్రస్తుతింపఁ

తే|| దప్పు గలిగిన సద్భక్తి తక్కువౌనె?

చెఱకునకు వంకపోతేమి జెడునె తీపి! భూ.

సీ|| నరసింహ! నీ దివ్యనామ మంత్రము చేత

దురితజాలము లెల్లఁదోలవచ్చు,

నరసింహ! నీ దివ్యనామమంత్రముచేత

బలువైన రోగముల్ బాపవచ్చు,

నరసింహ! నీ దివ్యనామమంత్రము చేత

రిపు సంఘముల సంహరింపవచ్చు,

నరసింహ! నీ దివ్య నామమంత్రము చేత

దండహస్తుని బంట్లఁ దఱుమవచ్చు.

తే|| భళిర! నే నీ మహామంత్ర బలము చేత

దివ్యవైకుంఠ పదవి సాధింపవచ్చు! భూ.

సీ|| ఆదినారాయణా యనుచు నాలుకతోడఁ

బలుక నేర్చినవారి పాదములకు

సాష్టాంగముగ నమస్కార మర్పణఁజేసి

ప్రస్తుతించెదనయ్య బహువిధముల

ధరణిలో నరులెంత దండివారైనను

నిన్నుఁగాననివారి నే స్మరింప,

మేము శ్రేష్ఠుల మంచు ముడుకుచుండెడివారి

చెంతఁజేరఁగఁ బోను శేషశయన!

తే|| పరమ సాత్త్వికులైన నీ భక్తవరుల

దాసులకు దాసుఁడను జుమీ ధాత్రిలోన, భూ.

సీ|| చిత్తశుద్ధిగ నీకు సేవఁజేసెదఁ గాని,

పుడమిలో జనుల మెప్పులకు గాదు,

జన్మ పావనతకై స్మరణ జేసెదఁగాని,

సరివారిలోఁ బ్రతిష్ఠలకుఁగాదు,

ముక్తికోసము నేను మ్రొక్కివేడెద గాని,

దండిభాగ్యము నిమిత్తంబుగాదు,

నిన్నుఁబొగడను విద్య నేర్చితినేకాని,

కుక్షి నిండెడు కూటి కొఱకుఁగాదు,

తే|| పారమార్ధికమునకు నేఁబాటుపడితిఁ

గీర్తికి నపేక్ష పడలేదు కృష్ణవర్ణ!భూ

సీ|| ఐశ్వర్యములకు నిన్ననుసరింపఁగలేదు.

ద్రవ్య మిమ్మని వెంటఁ దగులలేదు,

కనకమిమ్మని చాలఁ గష్ట పెట్టఁగ లేదు!

పల్లకిమ్మని నోటఁ బలుక లేదు,

సొమ్ము లిమ్మని నిన్ను నమ్మి కొల్వఁగ లేదు,

భూమి లిమ్మని పేరు పొగడ లేదు,

బలము లిమ్మని నిన్ను బ్రతిమాలఁగా లేదు,

పసుల నిమ్మని పట్టు బట్టలేదు,

తే|| నేను గోరిన దొక్కటే నీలవర్ణ!

చయ్యనను మోక్షమిచ్చినఁ జాలు నాకు, భూ.

సీ|| మందుడనని నన్ను నిందఁజేసిన నేమి?

నా దీనతను జూచి నవ్వనేమి?

దూరభావములేక తూలనాడిననేమి?

ప్రీతి సేయక వంక బెట్టనేమి?

కక్కసంబులు పల్కి వెక్కిరించిన నేమి?

తీవ్రకోపముచేతఁ దిట్టనేమి?

హెచ్చుమాటలచేత నెమ్మెలాడిన నేమి?

చేరి దాపట గేలి సేయనేమి?

తే|| కల్పవృక్షంబువలె నీవు కల్గ నింకఁ

బ్రజల లక్ష్యంబు నాకేల! పద్మనాభ! భూ...

సీ|| శ్రవణ రంధ్రముల నీ సత్కథల్ పొగడంగ

లేశ మానందబు లేనివాఁడు

పుణ్యవంతులు నిన్నుఁౠజ సేయ గ జూచి

భావమందుత్సాహ పడనివాఁడు

భక్తవర్యులు నీ ప్రభావముల్ పొగడంగఁ

దత్పరత్వములేక తలఁగువాఁడు

తన చిత్తమందు నీ ధ్యాన మెన్నఁడు లేక

కాలమంతయు వృధా గడపువాఁడు

తే|| వసుధలోనెల్ల వ్యర్ధుండు వాఁడె యగును;

మఱియుఁజెడుఁగాక యెప్పుడు మమతనొంది; భూ

సీ|| గౌతమీస్నానానఁ గడతేరుదమటన్న

మొనసి చన్నీళ్ళలో మునుఁగలేను;

దీర్ధయాత్రలచేఁ గృతార్ధు డౌదమటన్న

బడలి నీమంబులె నడపలేను;

దానధర్మముల సద్గతినిఁ జెందుదమన్న

ఘనముగా నాయొద్ద ధనములేదు;

తపమాచరించి సార్ధకము నొందుదమన్న

నిమిషమైన మనస్సు నిలుపలేను;

తే|| కష్టములకోర్వ నాచేతఁగాదు: నిన్ను

స్మరణఁజేసెద నా యధాశక్తి కొలఁది; భూ.

సీ|| అర్ధివాండ్రకు నీక హానిఁజేయుటకంటెఁ

దెంపుతో వసనాభిఁ దినుటమేలు;

ఆఁడుబిడ్డలసొమ్ము లపహరించుటకంటె

బండఁగట్టుక నూతఁబడుట మేలు;

పరులకాంతలఁ బట్టి బల్మిఁ గూడుటకంటె;

బడబాగ్ని కీలలఁ బడుటమేలు;

బ్రతుక జాలక దొంగపనులు సేయుటకంటెఁ

గొంగుతో ముష్టెత్తుకొనుట మేలు;

తే|| జలజదళనేత్ర! నీ భక్త జనులతోడి

జగడమాడెడు పనికంటెఁ జావుమేలు; భూ.

సీ|| గార్ధభంబున కేల కస్తూరి తిలకంబు?

మర్కటంబున కేల మలయజంబు?

శార్దూలమున కేల శర్కరాపూపంబు?

సూకరంబులకేల చూతఫలము?

మార్జాలమున కేల మల్లెపువ్వులబంతి?

గుడ్లగూబల కేల కుండలములు?

మహిషంబు కేల నిర్మలమైన వస్త్రముల్?

బకసంతతికి నేల పంజరంబు?

తే|| ద్రోహచింతనఁ జేసెడి దుర్జనులకు

మధురమైనట్టి నీ నామ మంత్రమేల? భూ

సీ|| పసరంబు పంజైనఁ బసులకాపరితప్పు,

ప్రజలు దుర్జనులైనఁ బ్రభుని తప్పు,

భార్య గయ్యాళైనఁ బ్రాణనాధుని తప్పు,

తనయుఁడు దుడుకైన దండ్రి తప్పు,

సైన్యంబు చెదరిన సైన్యనాధుని తప్పు,

కూతుఁరు చెడుగైన మాతతప్పు,

అశ్వఁబు దురుసైన నారోహకుని తప్పు,

దంతి మదించ మావంతు తప్పు,

తే|| ఇట్టి తప్పు లెఱుంగక యిచ్చవచ్చి

నటుల మెలఁగుదు రిప్పు డీ యవని జనులు; భూ.

సీ|| కోఁతికి జలతారు కుళ్ళాయి యేటికి?

విరజాజి పూదండ విధవకేల?

ముక్కిడి తొత్తుకు ముత్తెంపు నత్తేల?

నద్దమేమిటికి జాత్యంధునకును?

మాచకమ్మకు నేల మౌక్తిక హారముల్?

క్రూరచిత్తునకు సద్గోష్ఠు లేల?

ఱంకుఁబోతుకు నేల రమ్యంపు నిష్ఠలు?

వావి యేటికి దుష్ట వర్తనునకు?

తే|| మాట నిలకడ సుంకరి మోటు కేల?

చెవిటివానికి సత్కథా శ్రవణమేల? భూ.

సీ|| మాన్యంబులీయ సమర్ధుఁ డొక్కఁడు లేఁడు;

మాన్యముల్ చెఱుప సమర్ధులంత;

యెండిన యూళ్ళ గోడెరిఁగింపఁ డెవ్వఁడుఁ;

బండిన యూళ్ళకుఁ బ్రభువు లంత;

యితఁడు పేద యటంచు నెఱిఁగింపఁడెవ్వఁడు;

గలవారి సిరులెన్నఁగలరు చాలఁ;

దన యాలి చేష్టలఁ దప్పెన్నఁ డెవ్వఁడుఁ

బెఱకాంత తప్పెన్నఁ బెద్దలంత;

తే|| యిట్టి దుష్టుల కథికార మిచ్చినట్టి

ప్రభువు తప్పులటంచును బలుకవలెను; భూ.

సీ|| తల్లి గర్భమునుండి ధనముఁదేఁడెవ్వఁడు,

వెళ్ళిపోయెడినాఁడు వెంటరాదు,

లక్షాధికారైన లవణ మన్న మెకాని,

మెఱుఁగు బంగారంబు మ్రింగఁబోఁడు,

విత్తమార్జనఁజేసి విఱ్ఱవీఁగుటె కాని,

కూడఁబెట్టిన సొమ్ము గుడువబోఁడు,

పొందుగా మఱుఁగైన భూమిలోపలఁబెట్టి

దానధర్మము లేక దాఁచి దాఁచి,

తే|| తుదకు దొంగల కిత్తురో? దొరల కవునొ?

తేనె జుంటీ గ లియ్యవా తెరువరులకు? భూ.

సీ|| లోకమం దెవఁడైన లోభిమానవుఁడున్న

భిక్షమర్ధికిఁ జేతఁ బెట్టలేఁడు,

తాను బెట్టకయున్నఁ దగవు పుట్టదుకాని

యొరులు పెట్టఁగజూచి యోర్వలేఁడు,

దాతదగ్గఱఁ జేరి తన ముల్లె పోయినట్లు

జిహ్వతోఁ జాడీలు చెప్పు చుండు

ఫలము విఘ్నంబైనఁబలు సంతసము నందు,

మేలుకలిగినఁ జాల మిణుఁకుచుండు,

తే|| శ్రీరమానాధ ! యిటువంటి క్రూరునకును

భిక్షుకుల శత్రువని పేరు బెట్టవచ్చు, భూ.

సీ|| తనువులోఁ బ్రాణముల్ తరలిపోయెడివేళ

నీ స్వరూపమును ధ్యానించునతఁడు

నిమిషమాత్రములోన నిన్నుఁ జేరునుగాని,

యమునిచేతికిఁ జిక్కిశ్రమలఁబడఁడు;

పరమసంతోషాన భజనఁ జేసెడి వాని

పుణ్య మేమనవచ్చు భోగిశయన !

మోక్షము నీ దాస ముఖ్యుల కగు గాని

నరక మెక్కడిదయ్య నళిననేత్ర !

తే|| కమలనాభుని మహిమలు కానలేని

తుచ్ఛులకు ముక్తి దొరకుట దుర్లభంబు; భూ

సీ|| నీలమేఘశ్యామ ! నీవె తండ్రివి మాకు,

కమలవాసిని మమ్ముఁగన్న తల్లి,

నీ భక్తవరులంత నిజమైన బాంధవుల్,

నీ కటాక్షము మా కనేకథనము,

నీ కీర్తనలు మాకు లోక ప్రపంచంబు.

నీ సహాయము మాకు నిత్యసుఖము,

నీ మంత్రమే మాకు నిష్కళంకపు విద్య,

నీ పద ధ్యానంబు నిత్య జపము

తే|| తోయజాతాక్ష ! నీ పాద తులసిదళము

రోగముల కౌషధము బ్రహ్మరుద్ర వినుత ! భూ.

సీ|| బ్రతికినన్నాళ్లు నీ భజన తప్పను గాని,

మరణకాలమునందు మఱతునేమో?

యావేళ యమదూత లాగ్రహంబున వచ్చి

ప్రాణముల్ పెకలించి పట్టునపుడు

కఫ వాత పైత్యముల్ కప్పఁగా భ్రమచేతఁ

గంప ముద్భవమంది, కష్టపడుచు

నా జిహ్వతో నిన్ను నారాయణా! యంచుఁ

బిలుతునో! శ్రమచేతఁ బిలువలేనొ?

తే|| నాటికిప్పుడె చేసెద నామభజనఁ

దలఁచెదను జేరి వినవయ్య ! దైర్యముగను, భూ.

సీ|| పాంచభౌతికము దుర్భరమైన కాయం బి

దెప్పడో విడుచుట యెఱుకలేదు,

శతవర్షములదాఁక మితముఁ జెప్పిరి కాని,

నమ్మరాదామాట నెమ్మనమున

బాల్యమందో; మంచి ప్రాయమందో, లేక

ముదిమియందో, లేక ముసలియందొ,

యూరనో, యడవినో, యుదకమధ్యముననో,

యెప్పుడో యేవేళ నే క్షణంబొ?

తే|| మరణమే, నిశ్చయము, బుద్ధిమంతుఁడైన

దేహ మున్నంతలో మిమ్ముఁ దెలియవలయు, భూ.

సీ|| తల్లిదండ్రులు భార్య తనయు లాప్తులు బావ

మఱఁదు లన్నలు మేన మామగారు,

ఘనముగా బంధువుల్ కలిగినప్పటికైనఁ

దాను దర్లగ వెంటఁ దగిలి రారు,

యమునిదూతలు ప్రాణ మపహరించుక పోఁగ

మమతతోఁ బోరాడి మాన్పలేరు,

బలగమందఱు దుఃఖపడుట మాత్రమె కాని,

యించుక యాయుష్య మీయలేరు,

తే|| చుట్టములమీఁది భ్రమఁదీసి చూరఁ జెక్కి,

సంతతము మిమ్ము నమ్ముట సార్ధకంబు, భూ.

సీ|| ఇభరాజవరద ! నిన్నెంత పిల్చిన గాని

మాఱు పల్కవదేమి మౌనితనమొ,

మునిజనార్చిత ! నిన్ను మ్రొక్కి వేడినఁగాని

కనుల!జూచి వదేమి గడుసుదనమొ?

చాల దైన్యమునొంది చాటు జొచ్చినఁగాని

భాగ్యమీయ వదేమి ప్రౌఢతనమొ?

స్ధిరముగా నీపాద సేవఁ జేసెదనన్న

దొరకఁజాల వదేమి ధూర్తతనమొ?

తే|| మోక్షదాయక! యిటువంటి మూర్ఖజనునిఁ

గష్టపెట్టిన నీకేమి కడుపునిండు ? భూ.

సీ|| నీమీఁద కీర్తనల్ నిత్యగానముఁజేసి

రమ్యమొందింప నారదుఁడ గాను;

సావధానముగ నీ చరణపంకజసేవ

సలిపి మెప్పింపంగ శబరిఁగాను;

బాల్యమప్పటినుండి భక్తి నీయందునఁ

గలుగను బ్రహ్లాద ఘనుఁడఁగాను;

ఘనముగా నీమీఁద గ్రంధముల్ కల్పించి

వినుతిసేయను వ్యాస మునిని గాను;

తే|| సాధువును, మూర్ఖమతి, మనుష్యాధముఁడను;

హీనుఁడను, జుమ్మి; నీవు నన్నేలు కొనుము: భూ.

సీ|| అతిశయంబుగఁ గల్లలాడ నేర్చితిఁ గాని

పాటిగా సత్యముల్ బలుకనేర;

సత్కార్య విఘ్నముల్ సలుపనేర్చితిఁగాని

యిష్ట మొందఁగ నిర్వహింపనేర;

నొకరిసొమ్ముకు దోసిలొగ్గనేర్చితిఁగాని

చెలువుగా ధర్మంబు సేయనేర;

ధనము లియ్యంగ వద్దనఁగ నేర్చితిఁగాని

శీఘ్రమిచ్చెడునట్లు చెప్పనేర;

తే|| పంకజాతాక్ష ! నే నతి పాతకుఁడను

దప్పులన్నియు క్షమియింపఁ దండ్రివీవె; భూ.

సీ|| ఉర్విలో నాయుష్యమున్న పర్యంత్మంబు

మాయ సంసారంబు మరగి, నరుఁడు

సకల పాపములైన సంగ్రహించునుగాని

నిన్ను జేరెడి యుక్తి నేర్వలేఁడు,

తుదకుఁ గాలునియొద్ద దూత లిద్దఱువచ్చి

గుంజుక చనివారు గ్రుద్దుచుండ,

హింస కోర్వఁగలేక యేడ్చి గంతులు వేసి

దిక్కులేదని నాల్గు దిశలు చూడఁ,

తే|| దన్ను విడిపింప వచ్చెడి ధన్యుఁడెవడు?

ముందె నీ దాసుఁడైయున్న ముక్తిగలుగు; భూ.

సీ|| అధిక విద్యావంతుల ప్రయోజకులైరి,

పూర్ణశుంఠలు సభా పూజ్యులైరి,

సత్యవంతులమాట జనవిరోధంబాయె,

వదరుపోతులమాట వాసికెక్కె,

ధర్మవాసనపరుల్ దారిద్ర్య మొందిరి,

పరమలోభులు ధన ప్రాప్తులైరి,

పుణ్యవంతులు రోగ భూత పీడితులైరి,

దుష్ట మానవులు వర్ధిష్టులైరి,

తే|| పక్షివాహన! మావంటి భిక్షుకులకు

శక్తిలేదాయె, నిఁక నీవె చాటు మాకు, భూ.

సీ|| భుజబలంబునఁ బెద్దపులులఁ జంపగవచ్చు,

పాముకంఠముఁ జేతఁ బట్టవచ్చు,

బ్రహ్మరాక్షస కోట్ల బాఱఁద్రోలఁగ వచ్చు,

మనుజుల రోగముల్ మాన్పవచ్చు,

జిహ్వ కిష్టముగాని చేదు మ్రింగఁగ వచ్చు,

బదను ఖడ్గము చేత నదుమవచ్చుఁ,

గష్టమొందుచు ముండ్ల కంపలోఁ జొరవచ్చుఁ,

దిట్టుపోతుల నోళ్ళు కట్టవచ్చుఁ,

తే|| బుడమిలో దుష్టులకు జ్ఞానబోధఁ దెలిపి

సజ్జనుల జేయలేఁడెంత చతురుఁడైన, భూ.

సీ|| అవనిలోఁగల యాత్రలన్ని చేయఁగవచ్చు,

ముఖ్యుడై నదులందు మునుఁగవచ్చు,

ముక్కుపట్టుక సంధ్య మొనసి వార్వఁగవచ్చుఁ,

దిన్నగాఁ జపమాల ద్రిప్పవచ్చు,

వేదాల కర్ధంబు విఱిచి చెప్పఁగవచ్చు,

శ్రేష్ఠయాగములెల్లఁ జేయవచ్చు,

ధనము లక్షలు కోట్లు దానమీయఁ

నైష్ఠికాచారముల్ నడుపవచ్చు,

తే|| జిత్త మన్యస్ధలంబునఁ జేరకుండ

నీ పదాంభోజములయందు నిలుపరాదు; భూ.

సీ|| కర్ణయుగ్మమున నీ కథలు సోఁకినఁ జాలు

పెద్ద పోగుల జోళ్లు పెట్టినట్లు

చేతు లెత్తుచుఁ ౠజ సేయఁగల్గినఁ జాలు

తోరంపుఁ గడియాలు తొడిగినట్లు,

మొనసి మస్తకముతో మ్రొక్కఁగల్గినఁ జాలు

చెలువమైన తురాయి చెక్కినట్లు,

గళము నొవ్వఁగఁ నామస్మరణ గల్గినఁ జాలు,

వింతగాఁ గంఠీలు వేసినట్లు,

తే|| పూని నినుఁ గొల్చుటే సర్వ భూషణంబు,

లితర భూషణముల నిచ్చగింపనేల? భూ

శతకములు

ఆంధ్ర నాయక శతకము | కామేశ్వరీ శతకము | కుక్కుటేశ్వర శతకము | కుప్పుసామి శతకము | కుమార శతకము | కుమారీ శతకము | కృష్ణ శతకము | గాంధిజీ శతకము | గువ్వలచెన్న శతకము | గోపాల శతకము | చక్రధారి శతకము | చిరవిభవ శతకము | చెన్నకేశవ శతకము | దాశరథీ శతకము | దేవకీనందన శతకము | ధూర్తమానవా శతకము | నరసింహ శతకము | నారాయణ శతకము | నీతి శతకము | భారతీ శతకము | భాస్కర శతకము | మారుతి శతకము | మందేశ్వర శతకము | రామలింగేశ శతకము | విజయరామ శతకము | విఠలేశ్వర శతకము | వేమన శతకము | వేంకటేశ శతకము | వృషాధిప శతకము | శిఖినరసింహ శతకము | శ్రీ (అలమేలుమంగా) వేంకటేశ్వర శతకము | శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకము | శ్రీవేంకటాచల విహార శతకము | సర్వేశ్వర శతకము | సింహాద్రి నారసింహ శతకము | సుమతీ శతకము | సూర్య శతకము | సమాజ దర్పణం | విశ్వనాథ పంచశతి | విశ్వనాథ మధ్యాక్కఱలు | టెంకాయచిప్ప శతకము | శ్రీగిరి శతకము | శ్రీకాళహస్తి శతకము | భద్రగిరి శతకము | కులస్వామి శతకము | శేషాద్రి శతకము | ద్రాక్షారామ శతకము | నందమూరు శతకము | నెకరు కల్లు శతకము | మున్నంగి శతకము | వేములవాడ శతకము | శతకము

• అప్పులేనిసంసార మైనపాటే చాలు
• ప : అప్పులేనిసంసార మైనపాటే చాలు
• తప్పులేనిజీత మొక్కతారమైన జాలు
• చ : కంతలేనిగుడిశొక్కగంపంతయిన జాలు
• చింతలేనుయంబ లొక్కచేరెడే చాలు
• జంతగానితరుణి యేజాతైన నదె చాలు
• వింతలేనిసంప దొక్కవీసమే చాలు
• చ : తిట్టులేనిబ్రదు కొక్కదినమైన నదె చాలు
• ముట్టులేనికూ డొక్కముద్దెడే చాలు
• గుట్టుచెడి మనుకంటే కొంచపుమేలైన జాలు
• వట్టిజాలి బడుకంటే వచ్చినంతే చాలు
• చ : లంపటపడనిమేలు లవలేశమే చాలు
• రొంపికంబమౌకంటె రోయుటే చాలు
• రంపపుగోరికకంటె రతి వేంకటపతి-
• పంపున నాతనిజేరేభవమే చాలు

CONCEPT ( development of human relations and human resources )

15.కీర్తనలు తెలుగు - సౌందర్యం ( కీర్తనలు - సాహిత్య కళారూపాలు

1.అన్నమయ

ప|| తందనాన ఆహి తందనాన పురె |తందనాన భళా తందనాన ||

బ్రహ్మ మొకటే పరబ్రహ్మ మొకటే |పరబ్రహ్మ మొకటే పరబ్రహ్మ మొకటే ||

చ|| కందువగు హీనాధికము లిందు లేవు| అందరికి శ్రీహరే అంతరాత్మ |
ఇందులో జంతుకులమింతా నొకటే |అందరికి శ్రీహరే అంతరాత్మ ||

చ|| నిండార రాజు నిద్రించు నిద్రయు నొకటే |అండనే బంటునిద్ర అదియు నొకటే |
మెండైన బ్రాహ్మణుడు మెట్టుభూమి యొకటే |చండాలు డుండేటి సరిభూమి యొకటే ||

చ|| అనుగుదేవతలకును అలకామ సుఖమొకటే |ఘనకీట పశువులకు కామ సుఖమొకటే |
దినమహో రాత్రములు తెగి ధనాఢ్యునకొకటే |వొనర నిరుపేదకును వొక్కటే అవియు ||

చ|| కొరలి శిష్టాన్నములు గొను నాకలొకటే | తిరుగు దుష్టాన్నములు తిను నాకలొకటే |
పరగ దుర్గంధములపై వాయువొకటే | వరుస బరిమళముపై వాయువొకటే ||

చ|| కడగి యేనుగు మీద గాయు యెండొకటే |పుడమి శునకము మీద బొలయు నెండొకటే |

కడు బుణ్యులను బాప కర్ములను సరిగావ |జడియు శ్రీ వేంకటేశ్వర నామమొకటే ||

తిరుమలయ్య విందు మంచిదే వుండంటే వుంటినమ్మ

12.వ్యాసావళి

కుల గణన! మత గణన! వర్గ గణన!

ABN , Publish Date - Feb 14 , 2024 | 02:19 AM

‘కుల గణన విదేశీ శక్తుల ఎజండా?’ పేరుతో (ఫిబ్రవరి 3న) వచ్చిన కె. అరవిందరావు వ్యాసానికి ప్రతిస్పందన ఇది. ఆ వ్యాసంలో, ‘సంప్రదాయ మార్క్సిజం’, ‘సాంస్కృతిక మార్క్సిజం’, ‘రథయాత్ర’,...

‘కుల గణన విదేశీ శక్తుల ఎజండా?’ పేరుతో (ఫిబ్రవరి 3న) వచ్చిన కె. అరవిందరావు వ్యాసానికి ప్రతిస్పందన ఇది. ఆ వ్యాసంలో, ‘సంప్రదాయ మార్క్సిజం’, ‘సాంస్కృతిక మార్క్సిజం’, ‘రథయాత్ర’, ‘మండల్ కమిషన్ నివేదిక’, ‘హెయిర్ కటింగ్ రంగం’, ‘హిందూ సంస్కృతి’, ‘భారతీయ సంస్కృతి’ అంటూ అనేక విషయాల గురించి అవాస్తవాలు రాశారు, వ్యాసకర్త!

(1) మార్క్సిజంలో ‘సంప్రదాయ మార్క్సిజం’ అనీ, ‘సాంస్కృతిక మార్క్సిజం’ అనీ, తేడాలేమీ ఉండవు. మార్క్సూ, ఎంగెల్సులు, తమకు పూర్వం వున్న సిద్ధాంతాలను, విమర్శనాత్మకంగా పరిశీలించి రూపొందించిన ‘శ్రామికవర్గ పోరాట సిద్ధాంతం’ ఒక్కటే వుంటుంది. దానిని, వేరు వేరు దేశాలలో ఉన్న పరిస్థితులను బట్టి అన్వయించుకోవడం మాత్రమే జరిగింది. అది తప్ప, మార్క్సిజం చెప్పిన ‘శ్రమ దోపిడీ’ అనే సత్యాన్ని మించిన సత్యాన్ని, ఇప్పటివరకూ ఎవరూ కనిపెట్టలేదు.

(2) ‘గ్రామ్షీ’ వంటి కమ్యూనిస్టు మేధావులు కనిపెట్టారని వ్యాసకర్త చెపుతున్న ‘సాంస్కృతిక పెత్తందారీతనం’ (‘కల్చరల్ హెగిమొనీ’) అనే భావన, కొత్త సత్యమేమీ కాదు. ఆ పద ప్రయోగమే కొత్త! మార్క్సూ–ఎంగెల్సులు 1845లో రాసిన ‘జర్మన్ ఐడియాలజీ’లోనూ; 1848లో రాసిన ‘కమ్యూనిస్టు పార్టీ ప్రణాళిక’లోనూ, ఆ భావన చాలా స్పష్టంగా ఉన్నదే. వాళ్ళ మాటలు చూడండి: ‘‘ప్రతీయుగంలోనూ, పాలించే భావాలు, ఆ నాటి పాలకవర్గ భావాలే’’– (కమ్యూనిస్టు పార్టీ ప్రణాళిక, పేజీ–66). ‘‘భౌతిక ఉత్పత్తి సాధనాలను తన అదుపులో కలిగివున్న వర్గమే, దాని ఫలితంగా బౌద్ధిక ఉత్పత్తి సాధనాలను కూడా కంట్రోల్ చేస్తుంది. బౌద్ధిక ఉత్పత్తి సాధనాలను కలిగివుండని వారి భావాలు, మొత్తం మీద, కంట్రోలు చేసే వర్గానికి లోబడివుంటాయి... పాలకవర్గ భావాలు అనేవి, ప్రబలంగా వున్న భౌతిక సంబంధాలకు ఖచ్చితమైన వ్యక్తీకరణ తప్ప ఇంకేమీ కాదు.’’ (జర్మన్ ఐడియాలజీ, పేజీ–67) మార్క్సూ, ఎంగెల్సులు చెప్పిన భావాన్నే, గ్రామ్షీ గానీ, ఇంకో కమ్యూనిస్టు గానీ చెప్పగలిగారు గానీ, వర్గాతీతమైన భావాన్నయితే చెప్పలేదు! కాబట్టి, ‘సంప్రదాయ మార్క్సిజం’ అనీ, ‘సాంస్కృతిక మార్క్సిజం’ అని వేరే వేరే పేర్లు పెట్టినంత మాత్రాన, మార్క్సిజపు సారాంశం మారదు.

(3) ‘‘అనేక దేశాల్లో ఆర్థిక అసమానతలున్నా, వర్గ పోరాటాలు జరగలేదు.’’– అని వ్యాసకర్త వ్యాఖ్య! అవి జరగలేదంటే, అది మార్క్సిజంలో లోపం కాదు. వర్గ పోరాటాలు అనేవి, పగలూ–రాత్రీ లా, అమావాస్యా– పౌర్ణమీలా, ప్రకృతి సహజంగా జరగవు! వర్గ పోరాటాల కోసం, శ్రామికవర్గ పార్టీలైన కమ్యూనిస్టు పార్టీలకు, మార్క్సిస్టు సిద్ధాంత గ్య్నానంతో, నడిచే సామర్ధ్యాలు బలహీనపడి ఉండవచ్చు! అలా జరగలేదు కాబట్టి, ‘సాంస్కృతిక మార్క్సిజం’ అనే భావన వచ్చిందనడం తప్పు! వర్గ పోరాటాలలోకి శ్రామిక జనాల్ని సమీకరించడానికి, కావలిసిన వర్గ చైతన్యం ప్రాధాన్యతను నొక్కి చెప్పే సందర్భంలో, గ్రామ్షీ ‘సాంస్కృతిక పెత్తనం’ అనే మాటని వాడాడు. సంస్కృతి అంటే భావజాలం. శ్రామిక జనాల మీద పాలక వర్గ సంస్కృతి పెత్తనాన్ని ఎదుర్కోవడానికి శ్రామిక వర్గ మేధావులు కృషి చెయ్యాలని చెప్పిన సందర్భం అది! ఈ భావన, మార్క్సూ ఎంగెల్సులు చెప్పని భావన కాదు. ఉదాహరణకి, సమాజానికి ఒక పునాదీ (ఆర్థిక సంబంధాలు), ఆ పునాదికి అనుగుణమైన, ఉపరితలం (సంస్కృతీ, రాజకీయాలూ, మతం మొదలైనవి) ఉంటాయని మార్క్సూ, ఎంగెల్సులు గతంలోనే చెప్పివున్నారు.

(4) ‘‘హిందూ మతం, కులాన్ని నిర్మించిందన్నది అసత్య ప్రచారం’’ అని వ్యాసకర్త వాదన. హిందూ మత గ్రంథాలలో నాలుగు వర్ణాల గురించే రాశారట గానీ, కులాల గురించి చెప్పలేదట! ఏ మతాల్లోనూ లేని ఆ వర్ణ వ్యవస్త హిందూ సమాజంలో మాత్రమే ఉందంటే, అది హిందూ మతానికి వున్న ప్రత్యేక లక్షణమే! వర్ణ వ్యవస్త మానవుల్ని ఎలా విభజించిందో చూడండి! బ్రాహ్మణ, క్షత్రియ, వైశ్య, శూద్ర అనేవే ఆ నాలుగు వర్ణాలూ. ఇవన్నీ అసమాన వర్ణాలే! వాటిల్లోని అసమానత్వమే, అనేక వేల కులాలు ఏర్పడడానికి దారి తీసింది. అసలు గ్రహించవలిసింది: వర్ణ వ్యవస్తలో గానీ, కుల వ్యవస్తలో గానీ వున్నదంతా, అసమాన శ్రమ విభజనే! అసమాన శ్రమ విభజన అంటే, మానవుల్లో కొందరు ఎక్కువ విలువ గలిగిన మేధా శ్రమలూ; కొందరు తక్కువ విలువ గలిగిన శారీరక శ్రమలూ; కొందరు ఎప్పుడూ మురికిని శుభ్రం చేసే శ్రమలు చేయవలిసి రావడం, కొందరు ఆ రకం పనులు ఎప్పుడూ చెయ్యకపోవడం... ఇలాంటి పరిస్తితే అసమాన శ్రమ విభజన! అయితే, ఈ అసమాన శ్రమ విభజన అనేది, ప్రపంచ వ్యాప్తంగా, అన్ని మతాలలోనూ వున్నప్పటికీ, హిందూ మతం మాత్రమే వర్ణ వ్యవస్తని ఎందుకు కౌగలించుకుందో ఊహించుకోవలిసిందే! ఇప్పుడు మనం చెయ్యవలిసిందల్లా, కుల సంస్కృతిని చీదరించుకోవడమే! దాన్ని నిర్మూలించడమే!

(5) ‘ఈనాడు చాలా మంది కుల వృత్తులలో లేరనడానికి ఉదాహరణగా, క్షవరం చేసే వృత్తిలో ముస్లిములే చాలామంది వున్నారని వ్యాసకర్త వాదన. అంటే, హిందువుల్లో, కులవృత్తుల్లో వున్నవారు తగ్గిపోయారని, తేల్చే ప్రయత్నం! జనాభా లెక్కల్ని ఆధారం చేసుకుని, ‘టైమ్స్ ఆఫ్ ఇండియా’ పత్రిక, 2018 డిసెంబరు 22న ఇచ్చిన వివరాల ప్రకారం, కులం అనేది ఇప్పటికీ, వృత్తుల్ని ఎంచుకోవడంలో, ప్రధానమైన అడ్డంకిగా వుంది–అని! ఉత్తరప్రదేశ్‌లో జనాభా లెక్కల ప్రకారం: తోలు పరిశ్రమల్లో (లెదర్ ఇండస్ట్రీస్) పనిచేసే 46 వేల మందిలో, 41 వేల మంది, ఎస్సీ కులస్తులే! అదే సమయంలో, రాజస్తాన్‌లో 76 వేల మంది స్వీపర్లుగా వుంటే, వారిలో 52 వేల మంది ఎస్సీలే!

(6) ‘అద్వానీ రథయాత్ర సమయంలో, వి.పి.సింగు ప్రభుత్వం మండల్ కమిటీ నివేదికను అమలు చేసిందని’ వ్యాసకర్త చేసిన వ్యాఖ్య వాస్తవ విరుద్ధం. ఆ నివేదికను వి.పి.సింగు పార్లమెంటులో ప్రవేశపెట్టినది, రథయాత్రకు పూర్వమే. 1990 ఆగస్టు 7న. రథయాత్ర ప్రకటన వచ్చింది ఒక నెల తర్వాత, సెప్టెంబరు 12న. ఎయిర్ కండిషనర్లు బిగించిన టొయాటో వ్యానుతో ‘రథయాత్ర’ మొదలైనది, సెప్టెంబరు 25న.

(7) కుల గణన వల్ల భారతీయ సంస్కృతీ మూలాలు నశించే అవకాశం వుంది–అని వ్యాసకర్త వాపోయారు. కుల వ్యవస్తను సృష్టించినదే హిందూ సంస్కృతి కాబట్టి, కుల గణన వలన భారతీయ సమాజానికి ఏమీ నష్టం జరగదు. ఎందుకంటే, కుల గణన కోరే వారి ఉద్దేశం, కులాల జనాభాని బట్టి ఆర్ధిక, రాజకీయ అవకాశాలు పొందాలి–అన్నదే! అందుచేత, కులాల నాయకులు ఇప్పుడున్న దోపిడీ రాజ్యాంగ యంత్రంలోనే, అధికారులుగా, ఎమ్మెల్యేలుగా, ఎంపీలుగా, మంత్రులుగా, పదవులకోసం ప్రయత్నిస్తారు. ఆ ప్రయోజనం కోసం, ఎల్లకాలమూ కులాలు నిలిచివుండేలా చూసుకుంటారు. నష్టం అంటూ జరిగితే, కులాల వారీగా కాకుండా, మతాల వారీగా, అది కూడా, మెజారిటీ మతస్తుల ఓట్లకోసం ప్రయత్నించే మతతత్వ రాజకీయ పార్టీలకి తలనొప్పే. మతతత్వవాద పార్టీలకు కావలిసింది ‘మత గణన’.

(8) ఈ కులగణనను మార్క్సిస్టులే వెనక వుండి రాజకీయ పార్టీల చేత చేయిస్తున్నారు – అని, వ్యాసం చివరిలో, వ్యాసకర్త అనుమానం! అది పూర్తిగా తప్పు. ఎందుకంటే, ‘శ్రమ దోపిడీ’ని శ్రామిక వర్గ పోరాటాల ద్వారా నిర్మూలిస్తూ, అసమాన శ్రమ విభజనను మార్చడం ద్వారా కుల వ్యవస్తను కూల్చే లక్ష్యం గల కమ్యూనిస్టులు, కుల గణన మీద భ్రమలు పెట్టుకోరు! ‘వర్గ గణన’ మీద ఆధారపడి, వారు తమ కార్యక్రమాలు నిర్వహించుకుంటారు. అలాగే, ‘‘మనమంతా హిందువులం! మనమంతా బంధువులం!’’ అనే నినాదంతో, కుల గణనను వ్యతిరేకించే పార్టీలను నమ్మవద్దని కూడా శ్రామిక జనాలకు కమ్యూనిస్టులు వివరిస్తారు.

(9) ఆరెస్సెస్ వాళ్ళూ, బీజేపీ వాళ్ళూ తరుచుగా జపించే ‘భారతీయ సంస్కృతి’, ‘జాతీయ భావన’ అనే మాటలు, ఈ వ్యాసంలో కూడా కనిపించాయి. వాస్తవంలో, హిందూ మతస్తులందరూ, భారతీయ సమాజం అంతా, ఒకే రాయితో చేసిన శిల్పం కాదు. ప్రపంచంలో అన్ని దేశాల్లోనూ, అన్ని సమాజాల్లోనూ, అన్ని మతాల్లోనూ వున్నట్టే, ఇక్కడా ధనిక–పేద తేడాలూ, స్త్రీ–పురుష అసమానత్వమూ, మూఢ నమ్మకాలూ, ఇలా అన్ని చెడుగులూ వున్నాయి. కుల వ్యవస్త అనేది, ఇక్కడ అదనంగా వున్న చెడ్డ లక్షణం! అన్ని దేశాలలోనూ వున్నట్టే, ఈ దేశంలోనూ, లాభాలూ, వడ్డీలూ, కౌళ్ళూ అనే ‘శ్రమ దోపిడీ’ ఆదాయాల మీద బ్రతికే సంస్కృతే, దోపిడీ వర్గానికి మూలం! ఏదో ఒక రకమైన శ్రమ చేస్తూ, జీతాల మీద బ్రతికే పేదల సంస్కృతీ వుంది. అలాంటప్పుడు భారతీయ సంస్కృతి, ఇతర దేశాల సంస్కృతి నించీ వేరుగా వుండదు.

(10) ‘‘కులగణన వల్ల ఎవరికి లాభం?’’ అని ప్రశ్నించిన వ్యాసకర్తకి, మత గణన వల్ల ఎవరికి లాభం? అని కూడా ప్రశ్నించాలని తోచలేదు. 2022లో, ఉత్తరప్రదేశ్‌లో జరిగిన అసెంబ్లీ ఎన్నికల ప్రచారంలో, బీజేపీ రాజ‘యోగి’ (ముఖ్యమంత్రి), ‘ఈ ఎన్నికలు 80 శాతానికీ, 20 శాతానికీ మధ్య పోరాటం!’ అనడం, ‘మత గణన’ దృష్టితో కాదా? ఇలాంటి ప్రకటనలు, దేశ ప్రజల్ని కలిపి వుంచుతాయా, విభజిస్తాయా?

రంగనాయకమ్మ

11.సారస్వత వారసత్వ సంపద

సారస్వత వారసత్వ సంపద : (సాహితి సంపద )

తాత్వికులు: బ్రహ్మ గారు,వేమన ,షిరిడి సాయిబాబా

విప్లవకారులు : భగత్ సింగ్ ,అల్లూరి సీతారామరాజు,కొమరం భీమ్, చారుమజుందార్ 
విప్లవభావాలు కలవారు  :Karlmarx, Mao, Leni , Stalin
విప్లవ కవులు :
1960 తెలుగు సాహిత్య చరిత్రలో దిగంబర కవులు 1.నగ్నముని (మానేపల్లి హృషీకేశసవరావు 2.మహాస్వప్న (కమ్మిశెట్టి వెంకటేశ్వరరావు)3.నిఖిలేశ్వర్ (కుంభం యాదవరెడ్డి )4.జ్వాలాముఖి (ఆకారం వీరవెల్లి రాఘవాచారి ) 5. భైరవయ్య (మన్మోహన్ సహాయ్ ) 6.చెరబండరాజు  (బద్ధం భాస్కర రెడ్డి )
వరవరరావు ,గద్దర్,శ్రీశ్రీ  .కాళొజి
కవులు : గురజాడ ,గుర్రం జాషువ,కృష్ణ శాస్త్రి ,గిడుగు రామమూర్తి ,చిలకమర్తి ,కందుకూరి విరేశలింగం,పానుగంటి ,జంధ్యాల పాపయ్య శాస్త్రి
వాగ్గేయకారులు : తాళ్ళపాక అన్నమయ్య,రామదాసు ,క్షేత్రయ్య ,త్యాగయ్య ,మంగళంపల్లి బాల మురళీకృష్ణ
శతక కర్తలు : వేమన , సుమతి ,భర్తృహరి,భాస్కర శతకము
ప్రాచిన కవులు : 1.అల్లసాని పెద్దన ,2.నంది తిమ్మన ,3. ధూర్జటి ,4.మాదయ్యగారి మల్లన ,5.అయ్యలరాజు రామభద్రుడు ,6.పింగళి సూరన ,7.రామరాజ భూషణుడు  ,8.తెనాలి రామకృష్ణ , ( అష్టదిగ్గజులు )
,శ్రీనాధుడు ,పోతన ,
సాహితీవేత్తలు : గోపీచంద్ ,కొడవగంటి కుటుంబరావు ,ముప్పాళ్ళ రంగనాయకమ్మ ,గుడిపాటి వెంకటాచలం ,ఎన్ గోపి ,
వివిధ కళారూపాలు-ప్రముఖులు : విశ్వనాధ సత్యనారాయణ , నండూరి రామమోహన రావు,డాక్టర్ సమరం ,కొమ్మూరి వేణుగోపాలరావు ,అడవి బాపిరాజు ,బీనాదేవి ,ఘంటసాల ,రేలంగి,కస్తూరి శివరావ్ ,ఎన్ టి ఆర్ ,ఎస్ వి రంగారావ్
మేథావులు :రామానుజన్  ,డాక్టర్ బి ఆర్ అంబేడ్కర్
తత్వవేత్తలు : బుద్ధుడు,సోక్రటీస్ ,జీసస్ ,స్పోర్టకస్ ,వేమన ,ఫ్రాయిడ్,కార్ల్ మార్క్స్ ,లెనిన్ ,స్టాలిన్ ,మావో
CONCEPT ( development of human relations and human resources )

9.స్త్రీ - భావన

చలం

 

స్త్రీ - చలం  చేసినంత ఆలోచన ఇంకా ఎవరు చేయలేదు.( స్త్రీ - స్వేచ్చా - బాధ్యత, చలం దృష్టి లో  విడదీయరాని అంశాలు )   

*మీరు చలాన్ని విమర్శించిన దానికన్నా ఎక్కువగా చలం తనని తాను విమర్శించుకున్నాడు.

1. చలాన్ని ఇవాళేదో ప్రత్యేకంగా నిర్వచించాలనీ కూడా కాదు, లేదా సమర్ధించాలని కూడా కాదు. కానీ గమనించండి మీరు, చలం వివాహ వ్యవస్థని నమ్మిన వాడు కాదు. దాన్ని ఆచరించిన వాడూ కాదు. తన కూతుళ్లకి ఎప్పుడూ ఆయన పెళ్ళి ఊసు తలపెట్ట లేదు సరికదా పెళ్ళిళ్ళు చేసుకోకండని వారితో చెప్పిన వాడు. తాను నమ్మిన వాటినే ఆయన ఆచరించి బతికాడు. వివాహవ్యవస్థ మీద తిరుగుబాటు చేసిన వ్యక్తిని మనం ఆ ప్రమాణాలతో చూసే వీలు లేదు. చలం రాసిన వాటిని మీరు ఒప్పుకోకపోవచ్చు. చలాన్ని మీరు విమర్శించవచ్చు. కానీ చలం ఒక గృహస్తు లాగా బతకడానికో, అలాంటి ఒక విషయాన్ని “ఆదర్శం” గా చూపించడానికో ఏనాడూ ప్రయత్నం కూడా చేయలేదు. అందుకోసం ఆయన తన రచనలు చేయలేదు. 
   
    ఆయన వెనకటి రచనల ప్రస్తావన చెసినప్పుడు చలం మళ్ళీ ఆ రచనలనే చేయవలసి వస్తే అంతకన్నా మరింత ఘాటుగా ఎలా రాయాలా అని ఆలోచిస్తానని అన్నాడు! అలాంటి వారితో కలిసి జీవించడం ఆయన భార్యకి అంత సులువైన విషయమేమీ కాదు, నిజమే. అయినా, ఆవిడ మీరు ఆశించినట్టు గా ఎందుకని “విముక్తి” అనుకుంటూ ఇల్లు వదిలి బయటికి వెళ్ళిపోలేదో! మీరు చూడని అంశమేదో ఆమె తన భర్తలో బహుశా చూడగలిగిందేమో మరి! లేకపోతే రంగనాయకమ్మ గారు అన్నేళ్ళు చలంతో సహజీవనం చేయగలిగేది కాదు కదా?
   మీరు చలాన్ని విమర్శించిన దానికన్నా ఎక్కువగా చలం తనని తాను విమర్శించుకున్నాడు. ఆయన తన ఆత్మకధని మొదలుపెడుతూ అన్న మాటలని ఎప్పుడైనా చదివిచూడండి. ఆయన అభిప్రాయాలు ఆయన రాసిన “బిడ్దల శిక్షణ” లోనీ “స్త్రీ” లోనీ ఆయన ఆత్మకధ లోనీ స్పష్టం గానే ఉన్నాయి.
   చలం వివాదాస్పదం కావడానికి ఆయన “శృంగారం” గురించి రాయడం కారణం కాదు. చలం కన్నా ముందు తెలుగు సాహిత్యం నిండా ఉన్నది శృంగారమే!! వాటిని ఎవరూ తిట్టలేదేం? ఎందుకంటారూ?? ఎందుకంటే వాటి పాఠక వర్గం లో స్త్రీలు లేరు. కనీశం స్త్రీలు ఉండొచ్చును అన్న స్పృహ కూడా ఆ ప్రాచీన “శృంగార” రచయితలకి లేదు. ప్రాచీనమేం ఖర్మ ఆధునిక రచయితలకీ చాలామందికి లేదు. ఆనాటి రచనలన్నీ పురుషుల కోసం పురుషులు రాసుకున్న శృంగార రచనలు. కొద్దో గొప్పో స్త్రీలు రాసినా వారు కూడా ఆ శృంగార చట్రాన్నే ఒప్పేసుకుని ఆ తరహాలోనే తాము సైతం రచించిన శృంగారం! కానీ చలం రచనల్లోని స్త్రీపురుష సంబంధాలు అంతకు మునుపటి రచనలలో లేనివి. స్త్రీల అనుభవం గురించిన ఆలోచనలని తొలిగా సాహిత్యంలో ప్రస్తావన చేసిన రచయిత వెంకటచలంగారే ! ఆయన రాసిన వాటిని బాహాటంగానో, రహస్యంగానో ఎలాగో అలాగ ఆయన కాలం నాటి స్త్రీలు మాత్రం స్వయంగా చదివారు. చదవడమే కాదు వాటిని వారు నచ్చుకున్నారు. ఆ రాసిన వ్యక్తిని కలవడానికీ ఆయనని చూడడానికీ ఆయనతో మాట్లాడడానికీ తెలుగు సమాజం లోని స్త్రీలు స్వతంత్రించి ధైర్యంగా ప్రయత్నం కూడా చేశారు. దీనినే “ప్రభావితం కావడం” అని అంటారు. ఇలా కేవలం “శృంగారం” రాయడం మాత్రమే కాక ఆయా స్త్రీలు మోస్తున్న కుటుంబవ్యవస్థ లోని లోటుపాట్లని చలం బయట పెట్టడం వలన, వాటిని చదివిన ఆడవాళ్ళు ఎక్కడ కుటుంబాలని వదిలి వెళ్ళిపోతారో అని తెలుగు సమాజం కలత చెంది చలాన్నీ, అతని రచనలనీ నిందించడం జరిగింది. కానీ పాపం! ఏదీ? చలం రచనలని చదివి ఏ భార్యా కుటుంబాలని వదిలి వెళ్ళిపోలేదు. చివరికి చలం భార్యతో సహా :)
   

   rama bharadwaj వారి సౌజన్యంతో 

   స్త్రీ ఒక తల్లికి కూతురు, ఒక శిశువుకు తల్లి, ఒక అన్నకు చెల్లి, ఒక తమ్మునికి అక్క, ఒక పురుషునికి భార్య, ప్రియురాలు, ఒక అత్తకు కోడలు. ఇలా స్త్రీకి ఎన్నో అవతారాలు. పురుషునితో సమానంగా ఇప్పుడు స్త్రీలు కూడ ఆఫీసులలో, కంపెనీలలో, కళాశాలలో పని చేస్తున్నారు, కానీ తక్కువ వేతనంతో. సంఘంలో స్త్రీని ఇంకా ఒక ఆటవస్తువుగానే కొందరు భావిస్తున్నారు. స్త్రీ హృదయంలో కలిగే భావాలు, క్షోభలు, సుఖ దుఃఖాలు, కన్నీళ్లు, ప్రేమలు, కామాలు - ఇవన్నీ కవితకు మంచి సారవంతమైన క్షేత్రం. ఒక వంద సంవత్సరాలుగా స్త్రీల కవితలు ఎంతగానో ముందడుగు వేసింది. స్వాతంత్ర్యానికి ముందు ముగురమ్మలు దీనికి మూలకారకులు. వారు - విశ్వసుందరమ్మ, బంగారమ్మ, సౌదామిని. మచ్చుకు వారి కవిత ఒకటి కింద ఇస్తున్నాను. సౌదామినిగారి “దురదృష్టాన్ని” చదివిన తరువాత కళ్ల నీళ్లు బెట్టుకోని వాళ్లు అరుదుగా ఉంటారు.

   అరమరలేని మన చిరతర స్నేహరుచుల్
   కురిసిన వెన్నెలలా, అరవిరిసిన మల్లియలా

   మనమున నెవ్వగలే మాసెను ఘనమగు నెయ్యములో
   మెరపుల గుంపేమో అది కరగని వెలుగేమో

   దినములు నిముసములై చనియెను తిన్నని నడకలతో
   కన్నుల తళుకేమో అది పున్నెపు ప్రోవేమో

   జీవితమున కంతా అది చెలువపు నిగ్గేమో
   పరమ ప్రేమకు చిహ్నమైన తెలి వెన్నెల కాంతుల సన్నపు తళుకేమో
   - విశ్వసుందరమ్మ, స్నేహరుచి

   కను మూసి లేచాను వెనుదిరిగి చూశాను
   కనలేదు ఆ జంట, వినలేదు ఆ జాడ
   గుండె గుబగుబ లాడెను
   నా గొంతు
   ఎండి గుటకడదాయెను

   పిలిచాను పిలిచాను అలసిపోయాను
   అలసిపోయిన గుండె అట్టె ముడిపోవ
   ఆకాశమున కెగిరితి
   అక్కడా
   అంధకారమె చూసితి

   కేక వినబడదాయె చూపు కనబడదాయె
   అంధకారములోన అట్టె రెక్కలు ముడిచి
   అవనిపై బడితిని
   అక్కడా
   అంధకారమె గంటిని
   - బంగారమ్మ, తమస్సు

   చూచితి మెంతో దేశము
   సుఖము, శాంతి దొరకునొ యని
   మునిగితి మెన్నో నదులను
   మోక్షము చేపట్టుద మని
   ఎక్కితి మెన్నో కొండల
   నీశ్వరు దర్శింతా మని
   మ్రొక్కితి మెన్నో వేల్పుల
   కొక్క పండు వర మిమ్మని
   నోచితి మెన్నో నోములు
   కాచి బ్రోచు నని పార్వతి
   కడకు దేవి దయచేతను
   కంటిమి రత్నములు రెండు
   బతుకు కలంకారముగా
   వాని దాచ చేతగాక
   ఎచటనొ పోగొట్టుకొంటి
   మెంతటి దురదృష్టముననొ
   - సౌదామిని, దురదృష్టము

   అరవైయవ దశకమునుండి స్త్రీల కవిత్వము, స్త్రీవాద కవిత్వము తెలుగు సాహిత్యంలో ఒక ప్రత్యేక స్థానాన్ని ఏర్పరచుకొన్నది. జయప్రభ, ఓల్గా, రేవతిదేవి, ఈశ్వరి, సావిత్రి వంటి కవులు ఒక కొత్త చేవను, బలాన్ని, దృక్పథాన్ని సాహిత్యంలో సృష్టించారు. అమెరికాలాటి విదేశాల్లో ఉండే స్త్రీలు కూడా ఈ ఉద్యమంలో ముఖ్య పాత్రలే. వీరి కవితలను చదువుతుంటే ఒక కథను చదివేలా అనుభూతి కలుగుతుంది. కింద కొన్ని కవితాభాగాలను ఉదాహరణలుగా ఇస్తున్నాను.

   ….
   ఇద్దరి రక్తమూ ఎర్రగానే వుంది
   ఇద్దరి రక్తమూ వేడిగానే వుంది
   ఇద్దరి రక్తమూ ఉప్పగానే వుంది
   అంతే
   ఆ తర్వాతెప్పుడూ అనుకరించలేదు నా పూజ్య పూర్వీకుల్ని
   ఆలోచించేవాణ్ణి శాస్త్రీయంగా నా మేధస్సుతో నేను
   ఆచరించేవాణ్ణి ఏది సమంజసమనిపిస్తే దాన్ని
   అనుసరించేవాణ్ణి ఏది యోగ్యమనిపిస్తే దాన్ని
   - పెళ్ళకూరు జయప్రద, నేస్తం ఆలోచించు

   అది రాత్రి సరిగ్గా రెండు నిలువు గీతల సమయం
   కొబ్బరాకుల నిలువు పాపిట మీద
   మంచు బొట్టొకటి మిసమిసా నాకేసి చూస్తోంది
   ఎదలోపల ఎక్కడో ఖరీదైన జ్ఞాపకం కాలుతోంది
   గుండెలోపల పండిన మొగలిరేకు గుచ్చుకొన్నట్లు
   చివ్వుమన్న బాధ రివ్వుమన్న సువాసన
   …
   - కొండేపూడి నిర్మల, నిద్రపట్టని రాత్రి

   పురుషుడికి అపారమైన శక్తి సామర్థ్యాలున్నాయి
   అందచందాలున్నాయి
   గుణగణాలున్నాయి
   తెలివితేటలున్నాయి
   అవన్నీ పురుషుడికి
   తల్లిగా
   ప్రేయసిగా
   స్త్రీ ఇస్తుంది
   అన్ని ఇచ్చి
   చివరికి
   మగాడి చేతిలో
   ఆటబొమ్మవుతుంది
   - రేవతీదేవి, స్త్రీ

   పాఠం ఒప్పజెప్పకపోతే
   పెళ్లి చేస్తానని
   పంతులుగారన్నప్పుడే భయం వేసింది
   ఆఫీసులో నా మొగుడున్నాడు
   అవసరమున్నా సెలవివ్వడని
   అన్నయ్య అన్నప్పుడే
   అనుమానం వేసింది
   వాడికేం మహారాజని
   ఆడా మగా వాగినప్పుడే
   అర్థమయిపోయింది
   పెళ్లంటే పెద్ద శిక్షని
   మొగుడంటే స్వేచ్ఛభక్షకుడని
   మేం పాలిచ్చి పెంచిన జనంలో సగమే
   మమ్మల్ని విభజించి పాలిస్తోందని
   - సావిత్రి, ఒక ఆడపిల్ల స్వగతం

   నీకూ మంచి రోజు లొస్తున్నాయిరా కన్నా
   ఆడదిగా పుట్టనని అడవిలో మానైనా కాలేదని
   విలపించే రోజులు
   పోతున్నాయిలే తల్లీ
   ఎందుకంటే
   నీవు అమ్మ పొట్టలోంచి
   బైటికే రావుగా
   - ఈశ్వరి

   ఏమిటీ అలా వెతుకుతున్నావు
   ఆ రంగుటద్దాలు తీసేసి
   నా కళ్లు పెట్టుకొని
   నీలోకి చూసుకో
   తెలుస్తుంది -
   నీలో సగం నేనేనని
   - ఇందిర కొల్లి, నీవు నేను

    CONCEPT( development of human relations and human resources )

8.సాహిత్యం - చర్చ

సాహిత్యం - చర్చ

మహాభారతంలో లేనిదేదీ లేదని అంటారు.

ధర్మేచా ర్ధేచ కామేచ మోక్షేచ భరతర్షభ
యదితిహాస్తి తదన్యత్ర యాన్నేహాస్తి నతత్క్వచిత్.”

తిక్కన గారు, ఈ శ్లోకాన్న్ని తెలుగులో చక్కని తేటగీతంగా చెప్పారు.

“అమల ధర్మార్థ కామ మోక్షముల గురిచి,
యొలయు తెరువెద్దియును నిందు గలుగునదియు,
యొండెడల గల్గు దీనలేకుండ చొప్పు,
దక్కొకంటను లేదు వేదజ్ఞులార,”

“ప్రాణంబులు విడిచియును కృ

పాణాదులు విడువకున్న భటులారయ స
ప్రాణులపోలెం బ్రథన
క్షోణికి దొడవగుచు నుంకి చూడుము కృష్ణా.”

ఇదంతా నువ్వు దగ్గిర వుండి చేయించావని దెప్పుతూ,

“అవయవములు రూపరగ గ్రవ్యాదభక్షి
తంబులై యుంకి కొన్ని శవంబు లువిద
లెంత సూచియు నవి కొందరెరుగజాల
రయ్యెదరు సూడు తమ బంధులగుట కృష్ణ,”

అని చెపుతుంది. ఆ తరువాత దుర్యోధనుని కళేబరము చూసి, మూర్ఛిల్లుతుంది, గాంధారి.

సేద తేరుకొని, దుర్యోధనుడు, యుద్ధానికి పోబోయే ముందు తనదగ్గరికి వచ్చి జయసిద్ధికి దీవించమని అడిగితే, “…. ధర్మంబేతల ననూనమగు నిద్ధ మాతలకు నెట్లయిన సిద్ధమగు,” అన్నది గాంధారి. అంటే, ధర్మము ఎటు వుంటే అటే జయం అని చెప్పింది. గాంధారి మాటకు తిరుగు లేదు. నీకే జయమగు గాక అని వుంటే ఏమయ్యేదో తెలియదు. విపరీతమైన శోక బాధతో, ఆనాడు తను దుర్యోధనునితో చెప్పిన మాటలు తిరిగి కృష్ణుడికి చెప్పింది. కొడుకు చావుకన్న కోడలు పడే శోకబాధ ఎంత తీవ్రమైనదో చెప్పుతున్నది, ఈ క్రింది పద్యంలో.

“కొడుకు చావు కంటె కోడలి యడలున
పెరిగి శోకవహ్ని దరికొనంగ
అంతరంగ మిప్పుడగ్గల మెరియంగ
దొడగె దీనికేది తుది యుపేంద్ర.”

అట్లాగే దుశ్శాసనుడి శవం, అభిమన్యుడి శవం, కర్ణుడి కళేబరం చూసి విలపిస్తుంది.

” కాకులును గ్రద్దలును తిన్న గడుసు ద్రెస్సి
అపరపక్ష చతుర్దశి అమృతకరుని
కరణి నొప్పెడు కర్ణుని మొగంబుమీద
వనిత యందంద మోపెడు తన మొగంబు,”

అని కర్ణుని భార్య విలాపం కృష్ణుడికి చెపుతున్నది.ప్రారంభంలో అన్నాను, స్త్రీపర్వంలో ఒకే శ్లోకాన్ని ఉదహరిస్తారని. ఇప్పుడు ఆ శ్లోకం, అదే భావం తిక్కన గారి తెలుగులోనూ చూద్దాం.

భూరిశ్రవుడనే రాజు చెయ్యి అర్జునుడు నరికివేశాడు. చెయ్యి తెగిపడివున్న వాడి తల విరుగగొట్టాడు సాత్యకి. ఆ భూరిశ్రవుడి భార్య యుద్ధానంతరం శ్మశానంలో, భూరిశ్రవుడి శవందగ్గిర విలపిస్తూ అన్న మాటలు గాంధారి చెపుతున్నది.

ఈ శ్లోకాన్ని, ముమ్మటుడు తన కావ్య ప్రకాశ లోను, ఆనందవర్ధనుడు ధ్వన్యాలోకంలోను, ఒక రసం మరొక రసానికి అంగంగా ఎట్లా ఉపకరిస్తుందో చూపించడానికి ఉదాహరణగా చెప్తారు. ఇది చాలా ప్రసిద్ధికెక్కిన శ్లోకం.

“అయం స రశనోత్కర్షీ పీనస్తన విమర్దనః
నాభ్యూరుజఘనస్పర్శీ నీవీవిస్రంసనః కరః.”

భూరిశ్రవుడి భార్య అతని తెగిన చేతిని పట్టుకొని విలపిస్తూ అన్న మాటలు ఇవి.ఈ చెయ్యి నా వడ్డాణము లాగినది, ఈ చెయ్యి నా చనుగవ, బొడ్డు, మొల, తొడలు మొదలైన దేహభాగాలని ముట్టుకున్నది, అని భావం. స్త్రీ తన భర్తని గుర్తుకుతెచ్చుకొని విలపిస్తున్న సమయం.దీనిలో శృంగార రసం కరుణ రసం ఉన్నాయి.

ఈ శ్లోకాన్ని తిక్కన గారు చాలా వివరంగా అనువదించారు, చూడండి.

“మెలుపారగా బట్టి మొలనూలి మణులు గదల్చుచు దిగుచుచు దగులొనర్చు
చనుగవమీది కల్లన వచ్చి లలిత విమర్దనంబున లజ్జ మరల ద్రోచు
నాభి యూరులు జఘనము మెత్త మెత్తన యొత్తి ముదంబున నుల్ల మూంచు
ననయంబు తిన్నని యనువున గనయంబు ప్రిదులంగ మెలగి చొక్కదవ చేయునిక్కరంబు నెయ్యమెక్కింనేరంగ
దగిలి సంతతంబు తలచునట్టి
భంగిమెరయ కీడువరుపంగ గొనియాడ
వలతి నీరు సేయవలసె దీని.”

ఇటువంటి చరిత్రగల గొప్ప చేతిని బూడిదపాలు చెయ్యవలసివచ్చిందే అని శోకం, విషాదం వెలిబుచ్చుతున్నది.ఈ విషాదం గాంధారికి దుర్భరమయ్యింది. ఆఖరుగా కృష్ణుడితో అంటున్న మాటలు చూడండి.

“ధృతరాష్ట్ర పాండు భూపతుల కుమారులు తమలోన నీసున సమరమునకు
దొడగిన నీ వడ్డపడవైతి తగు చాలు మానుషుల్ కలిగియు మాననీయ
వాక్యుండవయ్యును శక్య సమస్త కార్యుండన పేర్కొనియును ఉపేక్ష
చేసితి కురు రాజు చెరుపన తిరిగితి నిఖిల రాజుల తదనీకములనునామ మడచి తెల్ల భూములు పాడయ్యె
నంతవట్టు ఫలము ననుభవింపు
మే పడంగ నిన్ను శాపానలజ్వాల
దగ్ధమూర్తి చేయుదాన వినుము.”

నువ్వు ఈ యుద్ధాన్ని ఆపగల సమర్థుడివి. అయినా నీవు ఆ పని చెయ్యలేదు. అందుగ్గాను నేను నిన్ను శపిస్తున్నాను. కృష్ణుడిని, అతని యాదవ కులాన్నీ, దిక్కులేని చావు చస్తారని శపిస్తుంది, గాంధారి.యుద్ధభూమి, యుద్ధానంతరం ఎలా ఉన్నదో, వివరంగా చేసిన వర్ణనలు, అటు వ్యాసుడు, ఇటు తిక్కన గారు, స్త్రీ నోటినుండి చెప్పించడం గుర్తించాలి. యుద్ధం తెచ్చే భీభత్సం, తదుపరి వచ్చే శోకం, బాధ, స్త్రీ హృదయానికి పట్టినట్లు, పురుషులకు పట్టదు. అంటే పురుషులకు ఆ బాధ తెలియదని కాదు. ఆ భావాలు స్త్రీ వ్యక్త పరిచినట్లుగా పురుషుడు చెప్పలేడు. అర్థమయ్యే కొద్ది భాగాలూ, ఆ భీభత్స వర్ణనలూ, కళ్ళకు కట్టినట్టు కనిపిస్తాయి.

ఈనాడు ప్రతిఒక్కరూ స్త్రీపర్వం క్షుణ్ణంగా చదవడం అవసరమనిపిస్తోంది.
--------------------------------------
భర్తృహరి సుభాషితము-

 కేయూరాణి న భూషయంతి పురుషం హారా న చంద్రోజ్వ్జలా
 నస్నానం న విలేపనం న కుసుమం నాలంకృతా మూర్ధజాః
 వాణ్యేకా సమలంకరోతి పురుషం యా సంస్కృతా ధార్యతే 
క్షీయంతే-ఖిల భూషణాని సతతం వాగ్భూషణం భూషణమ్‌ 

 తాత్పర్యము: మగవానికి భుజకీర్తులు, సూర్య చంద్రహారాధి ఆభరణాలు గాని, స్నానము చందన ధార్మము, శిరోజాలంకారము వంటివేవీ అలంకారములు కాజాలవు. శాస్త్ర జ్ఞాన సంస్కారము కలిగినవాక్కు మాత్రమే అలంకారముగా శోభించును. సర్వ మణిమయ ఆభరణభూషణములన్ని నశించిపోతాయి. వాగ్భూషణ ఒక్కటి మాత్రమే నశించని అలంకార భూషణము. అనగా పురుషునికి సద్వాక్కు మాత్రమే అలంకారమని భావన.

 పద్మాకరం దినకరో వికచం కరోతి చంద్రో వికాసయతి కైరవచక్రవాలమ్
 నాభ్యర్ధితో జలధరోపి జలం దదాతి సంతస్స్వయం పరహితే విహితాభియోగాః

 తామరలచే సూర్యుడు యాచింపబడకయే వానిని వికసింపజేయుచున్నాడు. కలువలచే చంద్రుడు యాచింపబడకయే వానిని వికసింపజేయుచున్నాడు. జనులచే మేఘుడు యాచింపబడకయే జలము గురిపించుచున్నాడు. గావున సుజనులు పరులు యాచింపకయే వారలకు సహాయము చేయుదురు.

 వయ మిహ సరితుష్టా వల్కలై స్త్వం దుకూలై స్సమ ఇవ పరితోషో నిర్విశేషో విశేషః
 సతు భవతు దరిద్రో యస్య తృష్ణా విశాలా మనసి చ పరితుష్టే కోర్ధవాన్ కో దరిద్రః

 ద్రవ్యాశ గలవానికి దారిద్ర్యము గాని మన స్సం తు ష్టి గలవానికి ద్రవ్య మక్కరలేదు.

చీమలమర్రి బృందావనరావు 

  చం.  అడరు నవాంబు ధారలు జటాటవిలోబడి విభ్రమించె వె
        ల్వడి చనుదెంచి రాలుగొని పక్ష్మములన్ వెడనిల్చి మోవిపై
        బడి కుచఘట్టనం జెదరి పాఱి రయంబున ముత్తరంగలన్
        మడుఁగులు వారి నాభి కెడమానక చొచ్చె ననుక్రమంబుగన్

ఈ పద్యం నన్నెచోడ మహారాజు రచించిన కుమార సంభవము అనే కావ్యం లోది. కాళిదాసు కుమారసంభవం ద్వారా కథ బాగా ప్రసిద్ధమైనదే. కానీ కావ్యం మాత్రం కాళిదాసు కావ్యానికి అనువాదం కాదు. వ్యాసభారతానికి కవిత్రయం చేసిన అనువాదం లాంటిది కాదు. అసలు అనువాదమే కాదు. స్వతంత్రంగా రాసిన చక్కని ప్రబంధం ఈ నన్నెచోడుని కుమార సంభవం. ఈ పద్యాన్ని గురించి మాట్లాడుకొనే ముందు కవిని గూర్చి కొంచెం ప్రస్తావన అవసరం.

ఎందుకంటే, నన్నెచోడునికి తెలుగు సాహిత్యంలో ఒక ప్రత్యేక స్థానమున్నది. అసలు 1909 వరకూ తెలుగు సాహిత్యంలో నన్నెచోడుడనే కవి ఒకడున్నాడనే సంగతే ఎవరికీ తెలియదు. ఇతర కవులెవ్వరూ నన్నెచోడుని గురించి గానీ, అతని కుమార సంభవ కావ్యం గురించి గానీ, పూర్వ కవి ప్రశంసల్లో గానీ మరెక్కడా గానీ ఒక్క ముక్క కూడా రాయలేదు. 1909లో మానవల్లి రామకృష్ణ కవి తాను సంపాదించిన కుమార సంభవాన్ని ప్రకటించేసరికి ఆంధ్ర సాహిత్యలోకం ఒక్కసారిగా ఉలిక్కిపడింది, సంతోషించింది గూడా. ఉలికిపాటు ఎందుకంటే నన్నెచోడుని కాలం క్రీ.శ. 940 అని మానవల్లి కవి చెప్పడం వల్ల. అంటే, మనం ఆదికవి అనుకుంటున్న నన్నయ భట్టు కన్నా రెండు వందలేండ్లు ముందువాడు అవుతాడన్నమాట. ఈ వాదం వల్ల నన్నయగారి ఆదికవి పీఠం కొంచెం కదిలింది. దీని మీద చర్చలూ, ఉపచర్చలూ, వాదోపవాదాలూ బాగానే జరిగాయి.

అయితే, నన్నెచోడుడు కూడా తనకు పూర్వపు తెలుగు కవుల నెవర్నీ పేర్కొనలేదు. చాలా వాదాల తర్వాత, శాసనాలు కొన్నింటి ఆధారంగా నన్నెచోడుడు నన్నయకు వంద సంవత్సరాల తర్వాతి వాడని నిశ్చయం చేశారు. ఇది ఎక్కువ మంది పండితుల ఆమోదం పొందింది గానీ వివాదం మటుకు పూర్తిగా సమసిపోలేదు. వచ్చిన చిక్కల్లా ఎక్కడంటే పరిశోధకులు గానీ, విమర్శకులు గానీ, వారి వారి ప్రొత్సాహకులూ అనుమోదకులూ వ్యతిరేకులతో సహా, కులాభిమాన దురభిమానాలకు అతీతులేమీ కాకపోవడం. ఇందువల్ల సాహిత్యేతర కారణాలు చర్చల్లోనూ, నిర్ణయాల్లోనూ ముఖ్యపాత్ర వహించడం జరుగుతున్నది. పోనిండి, కవి గారి కాలచర్చ చరిత్ర పరిశోధకులకే వదిలిపెడదాం. నా ఉద్దేశం ఈ వివాదాన్ని మీకు పరిచయం చేయడమే. మనం ఇక కేవలం పద్యం సంగతి చూసుకుందాం. నన్నెచోడుడు ఆదికవి అయినా కాకపోయినా తెలుగు కవిత్వాన్ని మార్గ కవిత, దేశి కవిత అని వింగడించిందీ, కవిత్వ స్వభావంలో వస్తు కవిత అనేదాన్ని మొదట పేర్కొన్నదీ ఆయనే. నన్నెచోడుడు చాలా గొప్ప కవి.

కుమార సంభవం కథ మనకు పరిచితమే. గిరిరాజ తనయ శివుణ్ణి ప్రేమించడమూ, ఆయన కోసం తపస్సు చేయడమూ, ఆ క్రమంలో మన్మథ దహనమూ, తరువాత శివ పార్వతులకు కళ్యాణం జరగడమూ, కుమారుడు (కుమార స్వామి) సంభవించడమూ,, కుమార సంభవానంతరం తారకాసుర సంహారమూ, ఇలా సాగిపోయే కథ ఇది.

శివుణ్ణి భర్తగా పొందగోరి పార్వతి హిమాచల శృంగాల మీద తపస్సు చేస్తున్నది. గౌరి పరమ సుకుమారి. గొప్ప సౌందర్యవతి. వయస్సులో వున్న కన్యక. మిక్కిలి నిష్ఠతో, శివారాధన తాత్పర్యంతో, నితాంత తపోవృత్తిలో నున్నది. ఆమె అవయవాల అందాలన్నీ వేరే వేరే చోట్ల ఇల్లడ పెట్టి వచ్చిందట. ‘అలకల పొల్పు తేటిగములందు, మదాలస యాన లీల హంసల కడ, వక్త్రభాతి జలజంబులపై…’ - ఇలా అన్నమాట. తపోచర్య వల్ల రోజుక్కొంచెం రోజుక్కొంచెం శుష్కిస్తున్న ఆమె శరీరం ఎలా ఉన్నదంటే ‘అర్ధనారిగా తన దేహము అభవుమేన నల్పమల్పము నంటించునట్ల వోలె వుందట. ఎంత చక్కటి ఊహ. ఇలా తపస్సు చేస్తూ వుండగా వర్షాకాలం వచ్చి తొలకరి వానలు కురవడం మొదలైన సందర్భం లోనిది పై పద్యం.

చక్కనమ్మ చిక్కినా అందమే గదా. ఆమె నిటారుగా కూర్చుని తపశ్చర్యలో వున్నది. వాన చినుకులు ముందు ఆమె తలపై పడ్డాయి. అక్కణ్ణుంచి జారి ఆమె కనురెప్పల పైకి వచ్చాయి. కనురెప్పల వెండ్రుకల మీద కొంచెం ఆగి, ఆమె మెత్తటి ఎర్రటి మోవి మీద పడి అక్కడ కాసేపు మజిలీ చేశాయి. అక్కణ్ణించి ఆమె ఉరోజాల మీద పడి ధారలై ప్రవాహ వేగం సంతరించుకున్నాయి. మూడు కాల్వలుగా పాయలు కట్టి ఆమె నాభీ దేశం వద్ద మడుగులు కట్టినై. ఇదీ, ఆ వానజడి అంచెలంచెలుగా చేసిన ప్రయాణపు అనుక్రమం.

అవి నవాంబు ధారలు, అంటే తొలకరి వానలు. మొదట ఆమె తల మీది కచపంక్తిపై పడ్డాయి. జటాటవిలో, అంటే తల వెండ్రుకల నుంచి ‘విభ్రమించి వెల్వడి చనుదెంచి పక్ష్మములన్ వెడనిల్చి’నాయి. పక్ష్మములు అంటే కనురెప్పల మీది వెంట్రుకలు. ఆ వాన చినుకులు కనురెప్పల మీద కొంతసేపు నిలిచి, ఆపైన ఆమె పెదాల మీదకి జారి పడ్డాయి. ఆమె అధరాల మీద నుంచి ‘కుచఘట్టనన్ చెదరి పాఱి’నవి. కనురెప్పలూ,మోవీ సున్నితాలు. వక్షాలు అలా కాదు కాబట్టి ‘ఘట్టనం జెదరి’ అంటే తాకిడికి ఆ చినుకులు చెదరి, చెదరిన రయంబున పారినవి. అక్కడ ఆ ప్రవాహం ‘ముత్తరంగలై’, మూడు ధారలైనవి. ఒక్కో కుచం మీద నుంచి ఒక్కో ధార కారితే రెండు ప్రవాహాలు కావాలి. లేదూ, రయఘట్టనం వలన అటూ ఇటూ చెదరితే నాలుగు ధారలు కావాలి. కానీ, మధ్యలోని రెండు ధారలు కలిసి ఒకే ధారగా మారి ముత్తరంగలైనాయి. ఈ మూడు ప్రవాహాలూ మడుగులు వారి, ఎడము ఆనక, అనుక్రమంబుగా నాభికి చొచ్చినవట. అందుకు నాభి వద్ద పెద్ద మడుగు అయింది. మన కవుల కవిసమయాల్లో నాభి లోతుగా ఉండటం అనేది స్త్రీ సౌందర్య సూచన. పెద్దన గారి వరూధిని ‘నతనాభి’.

ఇక్కడ ఒక చిన్న విషయం. స్త్రీ అంగాంగాలూ కొలతలూ వర్ణించడమనే చాపల్యం నుంచి ఏ కవీ తప్పించుకోలేక పోయినాడు. దౌర్భాగ్యం. అయితే అలాంటి వర్ణన స్త్రీ కైనా పురుషుడికైనా ప్రతీసారి తప్పే అనలేం కూడానూ. శృంగారాత్మక సన్నివేశంలో అటువంటి వర్ణన సమంజసమే కావచ్చును, కాని చోట అశ్లీలాత్మకంగా స్ఫురించవచ్చు. ఒక కావ్యాన్ని చదివేటప్పుడు వర్ణనౌచిత్యాన్ని గమనించుకోవాలి కవి, పాఠకులు కూడా. సరే, ఈ వర్ణనల ఉచితానుచితాల చర్చను కాసేపు అలా పక్కన ఉంచితే -

తొలకరి చినుకుల ప్రయాణాన్ని ఎంత సౌందర్యాత్మకంగా రూపు కట్టించాడో చూడండి, కవి ఈ పద్యంలో. తల మీద నుంచి కనురెప్పల పైకి, మోవి పైకి జారి ఆపై ఉరోజముల మీదకు దూకి ధారలై నాభి దాకా పారి - ఇలా జలధారలతో విన్యాసం చేయించాడు. ఒక సామాన్య దృశ్యానికి కళాకృతి కల్పించాడు. వాన చినుకుల్లానే పద్యం లోని పదాలు కూడా విభ్రమించి వెల్వడి వెడనిల్చి పడి చెదరి పారుతున్నట్టు పద్యధార కూడా ఆ చినుకుల ధార లాగా ఆగుతూ విరుగుతూ నడిచింది. మిక్కిలి ప్రౌఢకావ్యం నన్నెచోడుని కుమార సంభవం. కేవలం పద్యాలు రాయడం కాకుండా, పదాలు ఏవి ఎప్పుడు ఎందుకో వాడాలో తెలిసిన కవి రచించిన కావ్యం. ఈ కావ్యంలో ఇలాగే మరిచిపోలేని పద్యాలు చాలా ఉన్నాయి.

అన్నమయ 

తిరుమలయ్య విందు మంచిదే వుండంటే వుంటినమ్మ  

సరవిలేని చెంచువారి సంతయేలె తనకును
పరికిదండ పొగడదండ బండిగురిగింజ దండ

బెరకులేని పికిలిదండ బలిదండలన్నియు

మెరసి కానుకియ్యబోతె మేనిదండలడిగెనమ్మ

మరల చెంచువారితోడి మాటలేలె తనకును
ముసురుతేనె జుంటితేనె ముదిరినట్టి పెరలతేనె

పొసగ మించు పూవుతేనె పుట్టతేనె లన్నియు

వొసగి కానుకియ్యబోతె మోవితేనె లడిగె నమ్మ

యెసగ చెంచువారి యెంగి లేటికమ్మ తనకును

వెలగపండు జీడిపండు వెలలేని మోవిపండు
పలుకుదొండపండు పాలపండు కానుకిచ్చితే

చెలగి పక్కపండు మంట శ్రీవేంకటనాయకుడు

యెలమి కూడెనమ్మ చెంచు లేటికమ్మ తనకును

ముద్దు గారీ జూడరమ్మ మోహన మురారి వీడె
మద్దులు విరిచిన మా మాధవుడు

చల్ల లమ్మ నేరిచినజాణ గొల్లెతల కెల్ల
వల్లెతాడు మా చిన్న వాసుదేవుడు
మొల్లపు గోపికల మోవిపండులకు నెల్ల
కొల్లకాడు గదమ్మ మా గోల గోవిందుడు


మందడిసానుల కమ్మని మోముదమ్ములకు
చెందినతుమ్మిదవో మా శ్రీకృష్ణుడు 
చంద మైన దొడ్డీవారి సతులవయసులకు
విందువంటివా డమ్మ మా విఠ్ఠలుడు


హత్తిన రేపల్లెలోని అంగనామణుల కెల్ల
పొత్తుల సూత్రము మా బుద్ధుల హరి
మత్తిలి వ్రేతెల నిండుమనసుల కెల్లాను
చిత్తజునివంటి వాడు శ్రీ వేంకటేశుడు

CONCEPT ( development of human relations and human resources )