13.పద్యాలు తెలుగు - సౌందర్యం - సాహిత్య కళారూపాలు ( పద్యాలు )

తెలుగు సాహిత్యంలో మొదటి పద్య రచన గురించి స్పష్టమైన ఆధారాలు లేవు, కానీ అనేక సాహిత్య చరిత్రకారులు తెలుగు పద్య సాహిత్యానికి శ్రీకారం చుట్టిన మహాకవి నన్నయ భట్టారకుడు (11వ శతాబ్దం) అని భావిస్తున్నారు. నన్నయ, మహాభారతం యొక్క ఆదిపర్వాన్ని తెలుగు భాషలో పద్యరూపంలో రచించినవాడు.

నన్నయ చేసిన ఈ తెలుగు మహాభారతం రచనను "ఆంధ్ర మహాభారతం" అని కూడా పిలుస్తారు. నన్నయ యొక్క రచన ప్రాకృత మరియు సంస్కృతం కలయికతో ఆంధ్ర ప్రజలకు బాగా అర్థమయ్యేలా తెలుగులో రూపొందించబడింది. ఆయన రచన సుసంపన్నమైన పద్యం, శ్రావ్యం, మరియు శైలిలో తెలుగుకు ఆణిముత్యం లాంటి ఒక శాశ్వత కీర్తిని అందించింది.

ఈ విధంగా, నన్నయ తెలుగు పద్య కవిత్వంలో తొలి మహా కవి అని భావించబడతాడు, మరియు తెలుగు పద్య సాహిత్యానికి తన కృషితో బలమైన పునాది వేసినవాడు.

హాలుడు

భాష

హాలుడు ప్రాచీన ఆంధ్రదేశాన్ని పరిపాలించిన శాతవాహన వంశానికి చెందిన రాజు. మత్స్యపురాణం అతనిని శాతవాహనుల వంశంలో 17వ రాజుగా పేర్కొంది.[1]

హాలుడు

శాతవాహనులు

పరిపాలన

క్రీ.పూ.200 - క్రీ.త.200

శాతవాహనులు

హాలుడు అశ్మక రాజ్యంలోని ప్రతిష్ఠానమును పరిపాలిస్తూ ఉన్నాడని ప్రాకృతంలో రచింపబడిన లీలావతి కావ్యం చెబుతుంది. పరిపాలించినది ఆరేళ్ళే అయినప్పటికీ, శాతవాహన వంశపు రాజులందరిలోకీ హాలుడు జగత్ప్రసిధ్ధుడు కావడానికి కారణం ఆ మహారాజు సంకలనం చేసి ప్రపంచానికి అందించిన గాథా సప్తశతి అనే గ్రంథం.

గాథాసప్తశతి (సنس్కృతం: गाथासप्तशती) అనేది ప్రాచీన సంస్కృత సాహిత్యంలో ఒక ముఖ్యమైన కృతిగా ప్రాచుర్యం పొందిన సంపుటం. ఇది సాతవాహన చక్రవర్తి హాలుడు (1వ శతాబ్దం CE) రచించిన గొప్ప కవితా గ్రంథం. దీనిలో మొత్తం 700 గాథలు (ప్రాసयुक्त పద్యాలు) ఉన్నాయి. ఈ కృతి ప్రజల సాధారణ జీవన విధానాన్ని, ప్రేమ కథలను, ప్రకృతి వర్ణనలను, సామాజిక సంబంధాలను అద్భుతంగా ప్రతిబింబిస్తుంది.

ముఖ్యాంశాలు:

1. భాష:

గాథాసప్తశతి ప్రాచీన ప్రాకృత భాషలో రచించబడింది, ఇది ఆ సమయంలో సామాన్య ప్రజలు మాట్లాడే భాష. ఇది సంస్కృతం కంటే సులభమైన భాష.

2. విషయాలు:

ఇందులో ప్రధానంగా ప్రేమ, ప్రకృతి, మరియు జీవన అనుభవాల గురించి పద్యాలు ఉన్నాయి.

గాథలలో స్త్రీల భావజాలం ప్రాముఖ్యత పొందింది.

ప్రకృతి వర్ణనలు, సామాజిక సంబంధాలు, మరియు రోజువారీ జీవితానికి సంబంధించిన వివరణలు ఇందులో ఉన్నాయి.

3. రచనా శైలి:

పద్య రూపం: కవితా శైలిలో రచించబడింది.

ప్రాకృత ఛందస్సు: అర్థపూర్ణమైన మాటలతో, సుందరమైన శ్రావ్యత కలిగిన శైలిలో రచన జరిగింది.

4. ప్రాముఖ్యత:

ప్రేమ కవితా సంపుటి: దీనిని భారతదేశం యొక్క తొలికాలపు ప్రేమ కవితా సంకలనంగా పరిగణిస్తారు.

సాంస్కృతిక దర్పణం: సాతవాహన కాలం యొక్క సామాజిక, సాంస్కృతిక, మరియు ఆర్థిక పరిస్థితులకు ఇది అద్దం పడుతుంది.

5. సాతవాహన చక్రవర్తి హాలుడు:

హాలుడు ఆంధ్ర దేశానికి చెందిన సాతవాహన చక్రవర్తులలో ఒకరు. గాథాసప్తశతిను రచించి, పాండిత్యానికి, సాహిత్యానికి తగిన గుర్తింపు పొందారు.

అవతరణ:

గాథాసప్తశతి సాహిత్యంలో ఒక విశిష్టమైన స్థానం కలిగి ఉంది. ఇది ప్రాచీన భారతీయ సాంస్కృతిక ధోరణులను మరియు శృంగారభావనను అర్థం చేసుకోవడానికి ముఖ్యమైన గ్రంథంగా నిలుస్తుంది.

హాలుడు సా.శ.69 నుండి 74 వరకు 5 ఏళ్ళు పాలన చేసెను. ఇతడు సింహళరాజు కుమార్తెను పరిణయమాడాడు. ఇతడు విద్యాభిమాని, విద్యారసికుడు. ఇతడు విద్వాంసులను, కవులను ఆదరించి తాను కూడా కవియై ఉన్నాడు. హాలుని కాలమున రాజపోషణము లభించుట వలన దేశభాషలు బాగుగా అభివృద్ధి చెందాయి.

ప్రాచీన మహారాష్ట్ర ప్రాకృతములో హాలుడు సప్తశతి అను నీతిశృంగారకావ్యమును రచించాడు. అందు మనోహరమైన అలంకారములు ఉన్నాయి. ఉదా:చంద్రుడను కలహంస ఈరాత్రి భాగమున ఆకాశమున నిర్మల కాసారమునందు విడివిడియున్న నక్షత్రపద్మముల నడుమ సుఖప్రయాణము కావించుచున్నది.....

హాలుని సప్తశతిని బాణుడు తన హర్షచరిత్రములో పొగిడాడు. "కావ్య ప్రకాశిక" లో, "సరస్వతీ కంఠాభరణము" లో, "దశరూపకవ్యాఖ్యానము" లో సప్తశతి పద్యములుదహరింపబడి ఉన్నాయి.

హాలుని మంత్రి గుణాఢ్యపండితుడు. పైశాచీ భాషలో "బృహత్కథ"ను, "కాతంత్ర వ్యాకరణము"ను ఇతడు రచించాడు. హాలుని ఆస్థానములో సకల విద్యలు నెలకొని ఉండేవని తెలుస్తున్నది. గుణాఢ్యుడు హాలుని మంత్రి కాడని మరికొందరు ఆంధ్రచరిత్రకారుల అభిప్రాయము. హాలుడు, సాలనుడు, కుంతలుడు, శాలివాహనుడు- ఈ నాలుగు పేర్లు ఒక్కనివే అని హేమచంద్రుడు తన దేశకోశములో చెప్పాడు. సా.శ. 78 వసంవత్సరమునుండి లెక్కింపబడుచున్న శాలివాహన శకమునకు ఈ హాలశాతవాహనుడే కర్తయని కొందరి అభిప్రాయం.

హాలుని తరువాత మండలకుడు (సా.శ.74-79), పురీంద్రసేనుడు (సా.శ.79-84), సుందరస్వాతికర్ణుడు (సా.శ.84-85), చకోరస్వాతికర్ణుడు 6 మాసాలు క్రమముగా ఒకరి తరువాత ఒకరు రాజ్యమేలారు. వీరిలో చకోరస్వాతికర్ణి వాసిష్ఠీపుత్రుడు; అనగా ఇతనితల్లి వసిష్ఠగోత్రమువారి ఇంటి ఆడబడుచు. ఈ రాజు వద్ద నుండి తరువాతి రాజులందరును తమ తల్లి పేరును తమ పేరు ముందు వాడటం మొదలుపెట్టారు.

-----------------------------
నడెవు దొందె భూమి కుడివు దొందె నీరు
నుడువగ్ని మొందె తిరలు
కులగోత్ర నడువె యత్తణదు సర్వజ్ఞ.
(మనుష్యులందరూ ఒకే భూమి మీద నడుస్తూ,ఒకే నీరు తాగుతూ చివరకు 
ఒకే నిప్పు లో కాలి నశిస్తుంటే ఇక కుల గోత్రాల గోప్ప ఎక్కడిది ?)
-కన్నడ కవి సర్వజ్ఞుడు
-------------------------------
నిద్రేసి ఆసన్ ఉత్తమ్ పాషాణ
వరీ ఆవరణా అకాశాచే
తే థే కాయకరణే కవణాచీ ఆస్
వాయా హోయ నాశ ఆయుష్యాచా
(నిద్రకు రాతిపానుపు మేలు,ఆకాశమే మంచి కప్పు,
కోరిక జీవితాన్ని వ్యయపరుస్తుంది)- తుకారాం

భర్తృహరి సుభాషితము

కేయూరాణి న భూషయంతి పురుషం హారా న చంద్రోజ్వ్జలా
నస్నానం న విలేపనం న కుసుమం నాలంకృతా మూర్ధజాః
వాణ్యేకా సమలంకరోతి పురుషం యా సంస్కృతా ధార్యతే
క్షీయంతే-ఖిల భూషణాని సతతం వాగ్భూషణం భూషణమ్‌ ॥

వయ మిహ సరితుష్టా వల్కలై స్త్వం దుకూలై:
స్సమఇవ పరితోషో నిర్విశేషో విశేషః
సతు భవతు దరిద్రోయస్య తృష్ణా విశాలా
మనసి చ పరితుష్టే కోర్ధవాన్ కో దరిద్రః
ద్రవ్యాశ గలవానికి దారిద్ర్యము గాని
మన స్సం తు ష్టి గలవానికి ద్రవ్య మక్కరలేదు.
భర్తృహరి

కవిత్రయం

ఆదికవి నన్నయ (1023-1063)

దళిత నవీన కందళ కదంబ కదంబక కేతకీ రజో-
మిళిత సుగంధ బంధుర సమీరణుఁడన్ సఖుఁ డూచుచుండఁగా
నులియుచుఁ బువ్వు గుత్తు లను నుయ్యెల లొప్పుగ నెక్కి యూఁగె ను-
ల్లలదళినీకులంబు మృదులధ్వని గీతము విస్తరించుచున్

తిక్కన్న (1205–1288)


సీ. ఈ వెండ్రుకలు వట్టి యీడ్చిన యా చేయి
దొలుతగాఁ బోరిలో, దుస్ససేను
తను వింత లింతలు తునియలై చెదరి రూ
పఱి యున్నఁ గని ఉడుకాఱుఁ గాక
యలుపాలఁ బొనుపడునట్టి చిచ్చే యిది
పెనుగద వట్టిన భీమసేను
బాహుబలంబునుఁ బాటించి గాండీవ
మను నొక విల్లెప్పుడును వహించు

ఆ.వె. కఱ్ఱి విక్రమంబుఁ గాల్పనే యిట్లు
బన్నములు వడిన ధర్మనందనుడును
నేను రాజరాజు పీనుంగుఁ గన్నారఁ
గానఁ బడయమైతి మేనిఁ గృష్ణ!

ఎఱ్ఱన్న(1325–1353)

అద్దంకి రాజధానిగా ఉన్న ప్రోలయ వేమారెడ్డి 1325-1353 మధ్యకాలంలో రాజ్యం చేశాడు. అతని ఆస్థాన కవియే ఎఱ్ఱాప్రగడ.హరివంశం ఉపోద్ఘాతంలో ఎర్రన చెప్పిన పద్యం

యుగకర్తయైన ఎఱ్ఱాప్రగడ హరివంశమును, భారత అరణ్య పర్వ శేషమును, నృసింహ పురాణమును వ్రాసాడు. రామాయణం కూడా వ్రాశాడు కాని అది లభించడంలేదు. భాస్కరుడు భాస్కర రామాయణమును, నాచన సోన ఉత్తర హరివంశమును వ్రాసారు. రావిపాటి త్రిపురాంతకుడు వ్రాసిన రచనలలో "త్రిపురాంతకోదాహరణము" మాత్రం లభిస్తున్నది. చిమ్మపూడి అమరేశ్వరుడనే మహాకవి "విక్రమసేనము" అనే మహాగ్రంధాన్ని వ్రాశాడట గాని అది లభించడంలేదు.

నన్నయభట్ట తిక్క కవినాథులు చూపిన త్రోవ పావనం

బెన్నఁ బరాశరాత్మజ మునీంద్రుని వాఙ్మయ మాదిదేవుఁడౌ

వెన్నుని వృత్త మీవు కడు వేడుకతో విను నాయకుండ వి

ట్లెన్నియొ సంఘటించె మదభీప్సిత సిద్ధికి రాజపుంగవా!

శ్రీ కృష్ణుని శైశవోత్సవ వర్ణన (హరివంశంలో)

పాలుపారగా బోరగిలి పాన్పు నాల్గుమూలలకును వచ్చుచు మెలగి మెలగి
లలి గపోలమ్ములు గిలిగింతలువుచ్చి నవ్వింప గలకల నవ్వినవ్వి
ముద్దులు దొలుకాడ మోకాల గేలను దడుపుచు నెందును దారితారి
నిలుచుండబెట్టి యంగుళు లూతసూపగా బ్రీతితప్పడుగులు వెట్టిపెట్టి
అన్నగంటి దండ్రినిగట్టి నయ్యగంటి
నిందురావయ్య విందుల విందవంచు
నర్ధిదను బిలువంగ నడయాడియాడి
యుల్లసిల్లె గృష్ణుడు శైశవోత్సవముల

వెన్నెవెట్టెద మాడుమాయన్న యన్న
మువ్వలును మొలగంటలు మొరయు నాడు
నచ్యుతుండు, గోపికలు దమయాత్మ బ్రమసి
పెరువు దరువను మరచి సంప్రీతిజూప

కృష్ణదేవరాయలు 1509-1530 (ఈ సామ్రాజ్యం 1336 నుండి 1660 వరకు వర్ధిల్లింది. )

 స్వస్వయంగా  కవిపండితుడు కూడా కావడంతో 
ఇతనికి సాహితీ సమరాంగణ సార్వభౌముడుఅని బిరుదు. 
ఈయన స్వయంగా సంస్కృతంలో జాంబవతీ కళ్యాణము, 
మదాలసాచరితము,సత్యవధూపరిణయము,
సకలకథాసారసంగ్రహము, జ్ఞానచింతామణి, రసమంజరితదితర గ్రంథములు,
 తెలుగులో ఆముక్తమాల్యద లేకగోదాదేవి కథ అనే గ్రంథాన్ని రచించాడు.^[3] 
తెలుగదేల యన్న దేశంబు తెలుగేను 
తెలుగు రేడ నేను తెలుగొకొండ 
ఎల్ల జనులు వినగ ఎరుగవే బాసాడి
 దేశభాష లందు తెలుగు లెస్స
అన్న పలుకులు రాయలు వ్రాసినవే


రాయల ఆస్థానానికి భువన విజయము అని పేరు. భువనవిజయంలోఅల్లసాని పెద్దన, నంది తిమ్మన, ధూర్జటి,మాదయ్యగారి మల్లన (కందుకూరి రుద్రకవి), అయ్యలరాజు రామభద్రుడు, పింగళి సూరన, రామరాజభూషణుడు(భట్టుమూర్తి), తెనాలి రామకృష్ణుడు అనే ఎనిమిది మంది కవులు ఉండేవారని ప్రతీతి. వీరు అష్టదిగ్గజములు గా ప్రఖ్యాతి పొందారు.

అల్లసాని పెద్దన
కేదారేశు భజించితిన్‌ శిరమునన్‌ కీలించితిన్‌ హింగుళా 
పాదాంభోరుహముల్‌ ప్రయాగనిలయుం పద్మాక్షు సేవించితిన్‌ 
యాదోనాథసుతాకళత్రు బదరీనారాయణుం కంటి నీ 
యా దేశంబననేల చూచితి సమస్తాశావకాశంబులన
*తొలితెలుగు ప్రబంధం , ప్రథమాశ్వాసము మనుచరిత్ర-
---------------------------------------------------
కలలంచు న్శకునంబులంచు గ్రహయోగంబంచు సాముద్రికం
బు లటంచుం దెవులంచు ,దిష్టియనుచు న్భూతంబులంచు న్విషా
దు లటంచు న్నిమిషార్ధ జీవనములందుం బ్రీతి పుట్టించి నా
సిలుగుల్ ప్రాణుల కెన్ని చేసితివయా ! శ్రీ కాళహస్తీశ్వరా !        

                   ఈశ్వరా !  రెప్పపాటు లో మరణించే  ఈ జీవుల యొక్క  జీవితాల లో మమకారాన్ని పుట్టించి ,  కలలనీ , శకునాలనీ ,  గ్రహా యోగ సాముద్రికాలనీ , రోగాలు ,  దిష్టులు భూతాలనీ , విషప్రయోగాలనీ  ఎన్ని ఆపదలను సృష్టించావు  స్వామీ  !
*ధూర్జటి   శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకము
బమ్మెర పోతన - 1450–1510

మందార మకరంద మాధుర్యమునఁ దేలు మధుపంబు వోవునే మదనములకు
నిర్మల మందాకినీ వీచికలఁ దూఁగు రాయంచ సనునె తరంగిణులకు
లలిత రసాలపల్లవ ఖాది యై చొక్కు కోయిల సేరునే కుటజములకు
బూర్ణేందు చంద్రికా స్ఫురిత చకోరక మరుగునే సాంద్ర నీహారములకు

అంబుజోదర దివ్య పాదారవింద
చింతనామృత పానవిశేష మత్త
చిత్త మేరీతి నితరంబు జేరనేర్చు
వినుతగుణశీల! మాటలు వేయునేల?
శతకములు ,శతక కర్తలు
వేమన ( 1650 - 1750 ) శతకము

పద్యం:
ఆత్మశుద్ది లేని యాచారమదియేల?
భాండశుద్ది లేని పాకమేల?
చిత్తశుద్ది లేని శివపూజలేలరా?
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ.
తాత్పర్యం:
మనసు నిర్మలతో లేనపుడు ఏపని చేసిన అది వ్యర్ధమే అగును.అపరిశుభ్రముగా వున్న పాత్రలో వంట చేసినచో అది శరీరమునకు మంచిదికాదుగదా.అదేవిధముగా నిశ్చలమైన మనస్సుతో చేయని భగవంతుని పూజలు కూడా ఎలాంటి ఫలితాలనివ్వవు.
కుండ కుంభ మన్న కొండ పర్వతమన్న
నుప్పు లవణ మన్న నొకటికాదె
భాష లిట్టె వేరు పరతత్వమొక్కటే
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

కుండ కుంభమన్న కొండ పర్వతమన్న

నుప్పు లవణమన్న నొకటి కాదె

భాష లిట్టె వేరు పరతత్వమొకటె

విశ్వధాభిరామ వినుర వేమ ! 

పద్యాలు

Vemana 

ఉప్పుగప్పురంబు న్రొక్కపోలికనుండు,

చూడచూడ రుచుల జాడవేరు,

పురుషులందు పుణ్య పురుషులువేరయ,

కరకు కాయల దిని కాషాయ వస్త్రముల్

బోడినెత్తి గలిగి బొరయుచుండ్రు,

తలలు బోడులైన తలపులు బోడులా

కుండ కుంభమన్న కొండ పర్వతమన్న

నుప్పు లవణమన్న నొకటి కాదె 

భాష లిట్టె వేరు పరతత్వమొకటె

చంపదగిన యట్టి శత్రువు తన చేత

చిక్కెనేని కీడు సేయరాదు

పొసగ మేలు చేసి పొమ్మనుటే చావు 

చిత్తశుద్ధి గలిగి చేసిన పుణ్యంబు

కొంచమైన నదియు కొదువ గాదు

విత్తనంబు మర్రి వృక్షంబునకు నెంత? 

పట్ట నేర్చు పాము పడగ యోరగజేయు

చెరుప జూచు వాడు చెలిమి జేసు

చంపదలచు రాజు చనువిచ్చుచుండురా 

విశ్వధాభిరామ వినుర వేమ ! 

Potana👍

వచన సాహిత్యము ఉపన్యాసములు బమ్మెర పోతన - డా. సి. నారాయనా రెడ్డి

భక్తి కవితా చతురానన బమ్మెర పోతన

- డాక్టర్‌ సి. నారాయణరెడ్డి గారు (సమీకరణ )

యువభారతి వారి వికాసలహరి - ఉపన్యాస మంజరి

ఉపన్యాసకులు: డాక్టర్‌ సి. నారాయణరెడ్డి గారు

ద్వితీయ సమావేశం (21-10-1973)

బమ్మెర పోతన అనగానే భాగవతం గుర్తొస్తుంది. భాగవతం అనగానే భక్తిలో తడిసిన గాథలు అలలుగా పొంగివస్తాయి - గజేంద్రమోక్షం, ప్రహ్లాదచరిత్ర, వామన చరిత్ర, రుక్మిణీకల్యాణం, అంబరీషోపాఖ్యానం, అజామిళోపాఖ్యానం - ఇంచుమించుగా భాగవతంలోని ఉపాఖ్యానాలన్నీ. ఈ భక్తమణుల చరిత్రలను ఏకత్రితం చేసిన మూలసూత్రం వాసుదేవతత్త్వం. వ్యాసునంతటివాడే వేదాలను వింగడించి, అష్టాదశ పురాణాలు విరచించి, బ్రహ్మసూత్రాలను ప్రవచించి, భారతాన్ని ప్రబంధీకరించి అప్పటికీ మనస్సు నిండక 'హరికీ, యోగివరులకూ అభిలాషమైన భాగవత గాథ పలుకనైతినే' అని ఖిన్నుడైనాడు. నారదబోధితుడై విష్ణుకథాశిరోమణియైన భాగవతాన్ని ఎన్నుకున్నాడు. ఆ రకంగా తన మదిలో కలిగిన అరకొరలను తీర్చు కొన్నాడు.

వ్యాసభారతం తెలుగుసేత ఆంధ్రకావ్యలక్ష్మికి అసలైన కైసేత. ఆ యమ్మను అంతకుముందు చిటిపొటి నగలతో సింగారించిన తెలుగు కవులు లేకపోలేదు. వారి వెన్నెలపదాలూ, తుమ్మెదపదాలూ, ఉయ్యాలపాటలూ, నివాళిపాటలూ, ఏలలూ, జోలలూ పుడమితల్లి కడుపున కరిగిపోయి ఉంటాయి. దేశీయుల నాల్కలలో మాటుమణిగి ఉంటాయి; లేక ఏ తాటాకులలోనో, రాగిరేకులలోనో, రాతిపలకపైనో ముక్తకప్రాయంగా పడి ఉంటాయి. అయితే తెలుగు కవిత్వానికి తొలిసారిగా గ్రంథస్థితి కలిగించింది కవిత్రయమే. అంటే నేటి గ్రాంథిక భాషకు పాదులువేసినవారు నన్నయ్య - తిక్కన్న - ఎర్రన్నలే! భాషకేకాదు, తెలుగులో కావ్యరచనాశైలిని తీర్చిదిద్దింది కూడా ఈ మూర్తిత్రయమే! చతుర్వేదసారమైన వ్యాసభారతం వారిచేతిలోపడి కావ్యచిక్కణత్వాన్ని సంతరించుకొంది. పద్యవిద్యకు ఆద్యుడైన వాల్మీకి రచించిన రామాయణం భాస్కరాదుల ద్వారా తెలుగు పొలంలో పదంమోపింది. ఆ విధంగా భారతీయ సంస్కృతికి మూల కందాలయిన మూడు గ్రంథాలలో భారతరామాయణాలు ఆంధ్రావళి చేతికందినవి. ఇక మిగిలింది వ్యాస భాగవతం. అప్పటికి దానిపై ఎవరిచూపూ పడనట్టుంది. చూపు పడినా చేయిసాచే చొరవ ఏ కవికీ కలుగనట్టుంది. ఆ మహాభాగవతం ఒక తెలుగు చిలుక కొరకు వేచి ఉంది. ఆ చిలుక తెలంగాణా నడిబొడ్డులో ఓరుగల్లుగడ్డలో బమ్మెర కొమ్మపై అప్పటికే వీరభద్ర విజయాన్ని వినిపించింది. భోగినీదండకాన్ని ఒక రాచవలరాచవాని చెవులకు రసికవాణిగా అందించింది. ఆ శుక రాజే మన పోతరాజు. ఆ "శుకముఖసుధాద్రవమున మొనసియున్న" భాగవతఫలరసాస్వాదనం తెలుగు రసిక భావవిదుల మహిత భాగధేయం.

వీరభద్రవిజయం రచించేనాటికి పోతన్న పిన్నవాడు. పెక్కు సత్కృతులు వ్రాయనివాడు. తన గురువైన ఇవటూరి సోమనారాధ్యుని ప్రసాదమహిమచే ఆ కృతిని రచింపగలిగినాడు. వీరభద్రవిజయం పోతన్న చేయనున్న సేద్యానికి తొలిచాలు. సర్వజ్ఞ సింగభూపాలునికి కానుకవెట్టిన భోగినీదండకం మలిచాలు. ఇకచాలు. ఆ తరువాత పోతన్న మనసు మలుపు తిరిగింది. అటు వీరశైవమతం మీదా ఇటు రసికరాజానుమతం మీదా దృష్టి తొలగింది. వ్యాసునికి విష్ణుకథ విరచించని కొరత తోచినట్లే మన పోతన్నకు "శ్రీమన్నారాయణ కథాప్రపంచ విరచనా కుతూహలం" కుట్మలించింది. అది రాకానిశాకాలం. సోమోపరాగసమయం. గంగాస్నానం, మహేశ్వర ధ్యానం - అదీ పోతన్న స్థితి. "కించిదున్మీలత లోచనుడై" ఉండగా రామభద్రుని సాక్షాత్కారం. మహాభాగవతం తెనుగు సేయమని ఆనతి. వెరగుపడిన చిత్తంతో పోతన్న అంగీకృతి. చిత్రం! పోతన్నకు కలిగిందేమో విష్ణుకథా రచనా కుతూహలం, చేసిందేమో మహేశ్వరధ్యానం. కట్టెదుట నిలిచినవాడో - రామచంద్రుడు. ఆమహానుభావుడు సూచించిన వస్తువో గోవిందకథాకదంబమైన భాగవతగ్రంథం. అంకితం తనపేరనే అన్నాడు ఆ రామరాజు. ఔ నన్నాడు మన పోతరాజు. "శ్రీరామచంద్రుని సన్నిధానంబు కల్పించుకొని", "హారికి, నందగోకులవిహారికి" అంటూ షష్ఠంతాలెత్తుకొని ఆంధ్రభాగవతాన్ని చిన్నికృష్ణునికి సమర్పించుకున్నాడు. రామన్నను శ్రోతగా నిలుపు కొని భాగవతపుగాథను విన్నవించుకున్నాడు. ఇదిచిత్రమా? కాదు. పోతన్న పెంపొందించుకున్న సమచిత్తం. శివుడు, కేశవుడు, రాముడు, కృష్ణుడు - ఈ నాలుగు మూర్తులకు ఏకత భజించటం పోతన్న అభేదభక్తికి తులలేని తార్కాణం. ఇంతటి సమన్వయ దృక్పథం అప్పటి మతవాతావరణంలో అపూర్వం.

ఏ కథను ఏరుకోవాలి? ఏరుకున్న కథను ఎక్కడ ఎత్తుకోవాలి? ఆ వస్తువును ఏ దృష్టితో విస్తరిస్తున్నదీ ఎలా వివరించాలి? తన కవితాలక్ష్యాలను ఏ రకంగా సిద్ధాంతీకరించాలి? ఏ కవికైనా ఈ అవస్థ తప్పదు. కృత్యాద్యవస్థ అంటే ఇదే. ఆదికవి నన్నయభట్టారకునికీ ఇది తప్పలేదు. అవతారికలో రాజరాజును గూర్చీ తనను గూర్చీ చెప్పుకున్న తర్వాత అసలు విషయం అందుకున్నాడు. తాను వ్రాయనున్న భారతం తన ఎన్నిక కాదు. అది ప్రధానంగా రాజరాజు మన్నిక. హిమకరుడు మొదలుకొని పాండవోత్తములవరకు తీగసాగిన తన వంశీయుల చరిత్రను తెలుగులో వినాలనే అభీష్టం రాజరాజుకు కలిగింది. అది కాస్తా తన కులబ్రాహ్మణుడైన నన్నయ చెవిలో వేసినాడు. భారత శ్రవణం అనేక పుణ్యఫల ప్రదమని దానికి ప్రాతిపదికకూడా వేసినాడు. ఆ రాజపోషకుని అనుమతంతో, విద్వజ్జనుల అనుగ్రహంతో తాను నేర్చిన విధంబున వ్యాసభారతాన్ని తెనిగించినాడు నన్నయ భట్టారకుడు. తెలుగులో ఆదికవి నన్నయ, సంస్కృతంలో ఆదికవి వాల్మీకి. మరి నన్నయ్య ఆ రామాయణాన్ని వదిలి భారతాన్ని చేపట్టడానికి ప్రధానకారణం రాజరాజుకు భారతంపట్ల గల అభిమానం అని తేలిపోయింది. అంటే వస్తువరణంలో కూడా ఆ కృతికర్తకు స్వేచ్ఛ లేదేమో అని అనుకోవలసి వస్తుంది. అవతారికారచనలోనూ తదనంతరకవులకు నన్నయ్యే మార్గదర్శి. తిక్కన్న స్థూలంగా ఆ సంవిధానాన్నే అనుసరించినా, కొంచెం కొత్త దారి తొక్కినాడు. నన్నయ్య తెనిగించగా మిగిలిన భారతాన్ని తాను రచించాలని సంకల్పించుకున్నాడు. ఇది ఎవరో సూచించిన వస్తువు కాదు. తిక్కన్న తానే చేసుకున్న ఎన్నిక. సరిగ్గా పోతన్న తిక్కన్న తెన్నునే అనుసరించినాడు. భాగవతావతారికను విరాటపర్వావతారికకు తోబుట్టువుగా తీర్చిదిద్దినాడు. తిక్కన్నలాగే తన వస్తువును తానే ఏరుకున్నాడు పోతన్న. తిక్కన్న భారత రచనా కౌతుకం కనబరిస్తే, పోతన్న శ్రీమన్నారాయణ కథా ప్రపంచ విరచనా కుతూహలం కనబరచినాడు. అతడు నిద్రించే సమయంలో "కలలో కన్నట్లు"గా హరిహరనాథుడు కనిపిస్తాడు. ఇతడు గంగాతీరంలో మహేశ్వరధ్యానం చేస్తూ కన్ను లరమూసుకొని ఉండగా రామభద్రు డగుపిస్తాడు. "కరుణారసము పొంగి తొరగెడు చాడ్పున" అన్న సీసపద్యంలో హరిహరనాధుణ్ని రూపుకట్టించినాడు తిక్కన్న. "మెఱుగు చెంగట నున్న మేఘంబు కైవడి" అన్న సీసపద్యంలో సీతానాధుణ్ని చిత్రించినాడు పోతన్న. అతడు సర్వేశ్వరుడు. ఇతడు రాజముఖ్యుడు. అక్కడ హరిహరనాధుడు సెలవిస్తాడు - భారత రచనా ప్రయత్నం భవ్య పురుషార్థ తరుపక్వఫలమని. దానిని తనకు కృతి ఇమ్మని; ఇక్కడ రామభద్రుడు ఆనతిస్తాడు - మహాభాగవతం 'తెనుగుసేయు'మని తనపేర అంకితమిమ్మని. తామే ఇతివృత్తాన్ని స్వీకరించడం, నరేశ్వరుణ్ని కాక సర్వేశ్వరుణ్ని కృతిపతిగా నిర్ణయించడం తిక్కన పోతన్నల కున్న సమధర్మం. ఈ కృతులు రచించేనాటికి ఇద్దరి మనః ప్రవృత్తులు ఎల్లలు లేని భక్తిసరిత్తులు. భారతరచనం తిక్కన్న దృష్టిలో ఆరాధన విశేషం. భాగవతరచనం పోతన్న దృష్టిలో భవబంధవిమోచనం. ఇక్కడే ఉంది పోతన్న అదృష్టం. చిత్తస్థితికి తగిన ఇతివృత్తం దొరికింది. పరవశించి పాడుకున్నాడు.

"పలికెడిది భాగవతమఁట

పలికించు విభుండు రామభద్రుండఁట; నేఁ

పలికిన భవహర మగునట;

పలికెద వేఱొండుగాథఁ బలుకఁగ నేలా?"

నాలుగు పలుకులను ప్రాసస్థానంలో చిలికి తన పులకలు వెలార్చుకొన్నాడు. అయితే భాగవతరచన అంతంత మాత్రాన జరిగేదికాదు. ఈ "సహజ పాండిత్యు"నికి అది తెలియదా? అదీ విన్నవించుకొన్నాడు.

"భాగవతము దెలిసి పలుకుట చిత్రంబు

శూలికైనఁ దమ్మి చూలికైన

విబుధజనుల వలన విన్నంత కన్నంత

తెలియ వచ్చినంత తేటపఱుతు."

భాగవతం తెలుసుకోవడం, తెలిసింది తెలుపుకోవడం చిత్రమట! నిజమే, రామాయణం అలలా సాగిపోయే మనిషి కథ. భారతం భిన్న లౌకిక ప్రవృత్తుల సంఘర్షణ వ్యథ. భాగవతం స్థూలదృష్టికి కృష్ణలీలాపేటిక, విష్ణుభక్తుల కథావాటిక. సూక్ష్మంగా పరిశీలిస్తే అది మధ్యమధ్య ఎన్నెన్నో విప్పలేని వేదాంతగ్రంథులున్న మహాగ్రంథం. ఆ ముడులు విప్పడం హరునికీ, విరించికీ దుష్కరమే! మరి ఆ భాగవత రహస్యం ఆ భగవంతునికే తెలియాలి. భారం అతనిపై వేసి వ్యాసభాగవతవ్యాఖ్యాత అయిన శ్రీధరుణ్ణి ఆలంబనం చేసుకుని తెలియవచ్చినంత తేటపరచినాడు ఈ వినయశీలుడు. ఈ తేటపరచటం ఏ తెలుగులో? నన్నయ ప్రారంభించిన తత్సమపద బహుళమైన తెలుగులోనా? లేక పాల్కురికి సోమన్న ప్రఘోషించిన జానుతెనుగులోనా? పోతన్న సాత్వికత అహంతలకూ వింతవింత పుంతలకూ అతీతమైనది.

"కొందఱికిఁ దెనుఁగు గుణమగుఁ;

గొందఱికిని సంస్కృతంబు గుణమగు; రెండున్‌

గొందఱికి గుణములగు; నే

నందఱి మెప్పింతుఁ గృతుల నయ్యైయెడలన్‌."

కొందరికి తెనుగు గుణమట. ఇందులో పరోక్షంగా పాలకురికి, ప్రత్యక్షంగా తిక్కన్న కనిపిస్తున్నారు. కొందరికి సంస్కృతం గుణమట. ఇందులో సుదూరంగా నన్నయ, సమీపంగా శ్రీనాథుడు వినిపిస్తున్నారు. ఆయాకవులే కాదు, వారి అనుయాయులు కూడా స్ఫురిస్తున్నారు. 'ప్రౌఢంగా పలికితే సంస్కృతభాష అంటారు. నుడికారం చిలికితే తెలుగుబాస అంటారు. ఎవరేమనుకున్నా నాకు తరిగిందేముంది? నా కవిత్వం నిజంగా కర్ణాటభాష' అని ఎదుటివాళ్లను ఈసడించి తోసుకుపోయే రాజసంగాని, తామసంగాని పోతన్నకు అలవడలేదు. అది శ్రీనాధుని సొత్తు. ఈ పద్యమే పోతన్న సత్త్వమూర్తికి అద్దం పట్టింది. 'ఆయా సందర్భాలనుబట్టి అందరినీ మెప్పిస్తాను' అన్న మాటలో వినయం ఎంత మెత్తగా ఉందో, విశ్వాసం అంత వొత్తుగా ఉంది. భాగవతం చదివితే తెలుస్తుంది అతని సంస్కృతగుణం; అచ్చతెనుగుతనం.

నన్నయాదులు భారతాన్ని ఆంధ్రీకరించినారు. భాస్కరరంగనాథాదులు రామాయణాన్ని అందించినారు. నాచన సోమన మారన వంటివారు పురాణాలను అనువదించినారు. వీ రెవ్వరూ తన పురాకృత శుభాధిక్యంవల్ల భాగవతాన్ని తెనిగించలేదు. దీనిని తెనిగించి పునర్జన్మ లేకుండా తన జన్మను సఫలం చేసుకుంటానని ఆకాంక్షించినాడు పోతన్న. వేయి నిగమాలు చదివినా సుగమం కాని ముక్తి భాగవతనిగమం పఠిస్తే అత్యంత సుగమం అని విశ్వసించినాడు. ఆ ముక్తివాంఛే భాగవత రచనకు మూలం. మొట్టమొదటి పద్యమే ఆ ఆశయానికి దిద్దిన ముఖతిలకం.

"శ్రీకైవల్యపదంబుఁ జేరుటకునై చింతించెదన్‌ లోకర

క్షైకారంభకు భక్తపాలనకళా సంరంభకున్‌ దానవో

ద్రేక స్తంభకుఁ గేళిలోలవిలసద్దృగ్జాలసంభూతనా

నాకంజాతభవాండకుంభకు మహానందాంగనాడింభకున్‌."

ఇది నాందీశ్లోకం వంటి పద్యం. ఆశీర్నమస్క్రియా వస్తునిర్దేశాలలోని ఒక లక్షణం నిక్షేపించడం దీని లక్ష్యం. "శ్రీవాణీగిరిజా శ్చిరాయ" అని నన్నయ అన్నాడు. "శ్రీయన గౌరి నాఁబరగు" అని తిక్కన అన్నాడు. "శ్రీకైవల్యపదంబు"ను పోతన్న ప్రస్తావించినాడు. ఈపద్యంలో నమస్క్రియతో పాటు వస్తునిర్దేశం కూడా ఉండటం విశేషం. భాగవత కథానాయకుడు నందనందనుడు. అత డవతార పురుషుడు. లోక రక్షణం ఆ అవతారానికి ప్రేరణం. అతడు గజేంద్రాది భక్తులను పాలించినవాడు. హిరణ్యకశిపు ప్రభృతి దానవుల ఉద్రేకాలను స్తంభింప జేసినవాడు. ఈ రెండు అంశాలు శ్రీమన్నారాయణుని శిష్టరక్షణకూ దుష్టశిక్షణకూ మూలకందాలు. భాగవత కథాచక్రం ఈ రెండు అంశాలచుట్టే చంక్రమించింది. ఈ రకంగా పోతన్న పై పద్యంలోని పాదచతుష్కంలో భాగవతంలోని పన్నెండు స్కంధాల పరమార్థాన్ని నిర్దేశించినాడు. మరొకవిశేషం ఈ పద్యంలోని నందాంగనా డింభకుడు కేవల స్థితికారుడే కాడు, సృష్టికారుడు కూడా. "కేళిలోల విలసద్దృగ్జాల సంభూత నానాకంజాత భవాండకుంభకు" అనే ప్రయోగంలో అది ధ్వనించింది. "దానవోద్రేకస్తంభకు" అనే మాటలో అతని లయ కారత్వం స్ఫురించింది. అంటే ఈ పద్యంలో నందింప బడిన పరమాత్ముడు త్రిగుణాత్ముడు. అయితే విశ్లేషించుకుంటే బోధపడే అర్థమిది. ఒక మహోర్మికలా ఉప్పొంగి వచ్చే మూర్తి మాత్రం సత్త్వానిది. కాష్ఠంకంటే ధూమం, ధూమంకంటే త్రయీమయమైన వహ్ని విశేషమైనది. అలాగే తమోగుణం కంటే రజోగుణం, రజోగుణంకంటే బ్రహ్మప్రకాశకమైన సత్త్వం విశిష్టమైనది. (ప్రథమ స్కంధం 59) అందుకే తొల్లిటి మునులు సత్త్వమయుడని భగవంతుడైన హరినే కొలిచినారు. ఆ భగవంతుని సత్త్వనిర్భర స్వరూపమే పైపద్యంలో ఉల్లేఖింపబడింది.

అవతారికలోని రచనాలక్ష్యాన్ని పరికించినా, నాందీపద్యాన్ని పరిశీలించినా పోతన్న ధ్యేయం కైవల్యమేనని బోధపడుతుంది. భవబంధరాహిత్యం, జన్మసాఫల్యం కైవల్యం వల్లనే సాధ్యం. ఆ కైవల్యం పోతన్న వాంఛించిన పరమపదం; పురాజన్మ తపఃఫలం. ఈ కైవల్యకాంక్ష ప్రవృత్తిలా భాసించే నివృత్తి; భాగవతంలోని ప్రధాన రసమైన భక్తికి ఆదిలోనే ఎత్తిన వైజయంతిక.

ఇంచుమించుగా సమకాలీనులైన శ్రీనాథ పోతనామాత్యుల వ్యక్తిత్వాల వాసి ఇక్కడే ఉంది. శ్రీనాథుడు శృంగారిగా ఎంత వ్యాపృతుడైనా 'ఈశ్వరార్చన కళాశీలుండ'ననే చెప్పుకున్నాడు. భోగినీదండకం వంటి పరమశృంగార కృతి రచించినా పోతన్న మహాభక్తుడుగానే పేరొందినాడు. కాశీఖండం, భీమఖండం, హరవిలాసం, శివరాత్రి మాహాత్మ్యం వంటి భక్తిప్రబంధాలు వ్రాసినా, నైషధంలోని రక్తివల్లనూ, చాటుపద్యాలలోని శృంగార ప్రసక్తివల్లనూ శ్రీనాథుడు శృంగారసనాథుడుగా స్థిరపడినాడు. రుక్మిణీకల్యాణం, రాసక్రీడాభివర్ణనం వంటి ఘట్టాలలో ఎంతటి శృంగారదంతురితాలైన వర్ణనలు చేసినా పోతన్న తెలుగుల పుణ్యపేటిగానే కీర్తింప బడుతున్నాడు. ఇందుకు ఒకకారణం - కాలం గడిచినకొద్దీ వీరిచుట్టూ అల్లుకున్న కట్టుకథలు. మరొకకారణం - కావ్యావతారికల్లో వీరి వ్యక్తిత్వాలు వేసుకున్న ముద్రలు. శ్రీనాథుని కృతులన్నీ నరాంకితాలు. అతని జీవితంలోని ఉజ్జ్వల ఘట్టాలన్నీ రాచకొలువులకే సమర్పితాలు. పట్టెడు వరిమెతుకులు, గుక్కెడు మంచినీళ్ళు పుట్టని దుర్దశలో కూడా ఆ రాజస మూర్తి అటు కృష్ణుణ్ణో, ఇటు శివుణ్ణో దుయ్యబట్టినాడు. 1 ఇరవై సంవత్సరాలు కొండవీటిలో విద్యాధికారిగా ఒక వెలుగు వెలిగి అంతటితో యశోభిలాష సన్నగిల్లక, ఎక్కడో కర్ణాటరాయల కొలువులో, నిక్కిపడే గౌడ డిండిమభట్టును ఉద్భట వివాదప్రౌఢితో ఓడించి, అతని కంచుఢక్కను పగులగొట్టించి, రాయల సభాగారంలో స్వర్ణస్నానం చేయించుకునే దాకా తృప్తిపడని మత్యహంకృతి అతనిది. దిక్కూమొక్కూ లేని అవసానదశలో దివిజకవివరుని గుండియలు దిగ్గురనేటట్టు కడ ఊపిర్లో గూడా కవిత లల్లగల్గిన ప్రౌఢవ్యక్తిత్వం అతనిది. మరి పోతన్న వ్యక్తిత్వం ఇందుకు భిన్నం. అతడు నరాధిపులను కొలువలేదు; సిరులకై ఉరుకులాడలేదు; అధికారాన్ని ఆశించలేదు; అహంకారాన్ని ప్రకటించలేదు. పూర్వకవులతోపాటు, వర్తమాన కవులతో పాటు భావికవులను గూడా బహూకరించిన వినయభూషణు డతడు. సమకాలీనకవులను సంభావించడమే ఒక విశేషం. పుట్టని కవులకు జేకొట్టడం పోతన్న సహనశీలానికి నిదర్శనం. సహనగుణం సత్త్వం పాదులో పుట్టేదే కదా! ఈ సత్త్వగుణాన్ని ఆధారంగా చేసుకునే పోతన్న నిరాడంబర వ్యక్తిత్వాన్ని గూర్చీ, నరాధిప పరాఙ్ముఖత్వాన్ని గూర్చీ కొన్ని చాటు కథలు ఆ నోటికానోటి కెక్కి నేటికీ తెలుగునాట వాడుకలో ఉన్నాయి. భాగవతాన్ని తన కంకిత మివ్వవలసిందని సర్వజ్ఞసింగ భూపాలుడు కోరడం, పోతన్న కాదనడం, భూపాలునికి కోపం వచ్చి దానిని నేలపాలు చేయడం - ఇదోకథ. శ్రీనాథుడూ పోతన్నా స్వయానా బావమరదులు. పోతన్న పొలం దున్నుతుంటే ఆ'నాథన్న' పల్లకిలో రావడం, అటు బోయీలు లేకుండా పల్లకి తేలిపోవడం, ఇటు ఎడ్లు లేకుండా నాగలి సాగిపోవడం - ఇది మరోకథ. ఇవే కాక 'కర్ణాటకిరాటకీచకు' లెవరో అతని కృతిని కాజేయాలని వస్తే ఆ తల్లి సరస్వతి 'కాటుక కంటి నీరు చనుకట్టు' మీద పడేటట్టు బావురు మనడం, "అమ్మా! ఏడువకమ్మా! నిన్ను ఎవరికీ అమ్మనమ్మా!" అని ఈ పరమభక్తుడు ఓదార్చడం - ఇదో పిట్టకథ. కృతిని ఇక్కడ 'ఇమ్మనుజేశ్వరాధముల కిచ్చి', అక్కడ 'కాలుచే సమ్మెటవ్రేటులం బడక' బమ్మెర పోతరాజు భాగవతాన్ని 'సమ్మతి శ్రీహరి కిచ్చి చెప్పె'నని అవతారిక లోని మరోపద్యం ఇచ్చే సాక్ష్యం. 2 పోతన్న పేరు చెప్పితేనే సగటు సాహితీ బంధువులకు ఈ పద్యమే గుర్తు కొస్తుంది. ఈ పద్యం పోతన్నది కాదంటే చాలా మందికి గుండెల్లో కలుక్కుమంటుంది. నిజానికి ఈ పద్య రచనలో ఏ కోశానా పోతన్న శైలీవాసన లేదు. 'సొమ్ములు కొన్ని పుచ్చుకొని', 'సొక్కి', 'శరీరము వాసి', 'కాలుచే సమ్మెటవ్రేటులు' 3 'సమ్మతి', 'ఇచ్చిచెప్పె' ఈ 'బమ్మెరపోతరా జొకఁడు' - ఇదీ ధోరణి. ఇవి పోతన్న పలుకులేనా? భావికవులను బహూకరించిన, భవబంధవిమోచనం ఆశించిన భక్తశిరోమణి మాటలేనా? కాదన వలసిన అవసరం లేకుండానే మరొక అంతస్సాక్ష్యం ఉంది. ఈ పద్యానికి ముందుమాట 'ఉభయ కావ్యకరణ దక్షుండనై' అన్నది. ఇది ఉత్తమపురుషంలో ఉంది. వెంటనే 'ఇమ్మనుజేశ్వరాధముల' పద్యంలో 'బమ్మెరపోతరాజొకఁడు' అంటూ ప్రథమ పురుషం దూకుడుంది. ఆ పద్యం తరువాత మరొక పద్యం. తరువాత 'అని మదీయ' అంటూ మళ్లీ ఉత్తమపురుషం దర్శనం ఇచ్చింది. పద్యశిల్పాన్నిబట్టే కాక అన్వయ దోషాన్ని బట్టి చూసినా ఇది పోతన్న పద్యం కాదనే అనిపిస్తుంది. అతని భక్తులో, అనురక్తులో తదనంతర కాలంలో ఈ పద్యాన్ని జొప్పించి ఉంటారు. ఎవరో ఎందుకు? అతని శిష్యుడు సింగయ్యే వ్రాసి ఉంటాడేమో? సింగయ్య భాగవతంలోని షష్ఠ స్కంధాన్ని రచించినాడు. పోతన్న పోతలోనే ఇతనూ ఒక అవతారిక సంతరించుకున్నాడు. పూర్వకవిస్తుతిలో శ్రీనాథునితోపాటు బమ్మెరపోతరాజును స్మరించినాడు. పోతరాజును స్తుతిస్తూ చెప్పిన పద్య మిది:

"ఎమ్మెలు సెప్పనేల? జగమెన్నఁగఁ బన్నగరాజశాయికిన్‌

సొమ్ముగ వాక్యసంపదలు నూఱలు చేసినవాని భక్తిలో

నమ్మినవాని భాగవతనైష్ఠికుఁడై తగువానిఁ బేర్మితో

బమ్మెర పోతరాజు కవి పట్టపురాజుఁ దలంచి మ్రొక్కెదన్‌."

ఈ పద్యంలో ఒకటి రెండు అంశాలు గమనింపదగినవి ఉన్నాయి. 'ఇమ్మనురాజేశ్వరాధముల' పద్యంలో 'సమ్మతి శ్రీహరి కిచ్చి చెప్పె' 'ఈబమ్మెర పోతరా జొకఁడు భాగవతంబు' అని ఉంది. 'ఎమ్మెలు సెప్పనేల' పద్యంలో 'పన్నగరాజశాయికిన్‌', 'సొమ్ముగ ... భాగవత నైష్ఠికుఁడై ... తగువాని ... బమ్మెర పోతరాజు.' అని ఉంది. ఆ పద్యంలో ప్రాసస్థానంలో 'సొమ్ములు' 'బమ్మెర' ఉన్నాయి. ఈ పద్యంలోనూ ఆ మాటలే ఉన్నాయి. అక్కడ 'జగద్ధితంబుగన్‌' అని ఉంటే ఇక్కడ 'జగమెన్నఁగ' అని ఉంది. 'సమ్మతి శ్రీహరి కిచ్చి' చెప్పడం అని అందులో ఉంటే ఆ స్వామికి 'సొమ్ముగ వాక్యసంపదలు నూఱలు' చేయడం ఇందులో ఉంది. ఈ రెండు పద్యాల్లోనూ పోతన్న భక్తి తత్పరతే ఉగ్గడింపబడింది. పైగా రెండుపద్యాల గతికూడా ఒకేస్థితిలో ఉంది. కనుకనే ఈ సింగయ్యే ఆ పద్యం రచించి పోతన్న అవతారికలో చేర్చి ఉంటాడేమో అనే సందేహం కలుగుతుంది. అలాకాదు. పోతన్న పద్యానికే సింగన్న పద్యం అనుకరణమేమో అని ఎవరైనా వాదించవచ్చు. అందుకు నా సమాధానం మొదట చెప్పిందే. పద్యశిల్పంలో గానీ, పదప్రయోగంలో గానీ, భావశుద్ధిలోగానీ ఈ పద్యంలో పోతన్నముద్ర ఏమాత్రం లేకపోవడమే. ఇంకా 'హాలికులైననేమి, గహనాంతర సీమల కందమూల కౌద్దాలికులైననేమి' అంటూ ప్రాసస్థానంలో గుప్పించిన అనుప్రాస సౌరభం ఇందుకు సాక్ష్యం.

అవతారిక దృష్ట్యానే కాక భాగవత కథల్లో ఉపాఖ్యానాల్లో పోతన్న మూలాతిరిక్తంగా పెంచిన పట్టులను బట్టీ, పేర్చిన పద్యాలను బట్టీ, అతని సత్త్వరమణీయమూర్తి సాక్షాత్కరిస్తుంది. గజేంద్రుని సంశయంలో, ప్రహ్లాదుని నిశ్చయంలో, గోపికల ఉద్వేగంలో, వామనుని ఉత్తేజంలో - ఇవేకాక నవవిధ భక్తిలతల బహుముఖ వికాసంలో, భక్తిరసతరంగితమైన పోతన్న చిత్తవృత్తి పలువిధాలా ప్రస్ఫుట మవుతుంది. వ్యాసభగవానుని భాగవత కోశాన్ని సైతం క్షణకాలం మరచిపోయి, ఆయా భాగవతుల శ్రవణకీర్తనలకు లోనై ఆ పాత్రలన్నీ తానై పరవశించి, పద్య సంఖ్యను పెంచి, ప్రతిభా శిఖరాలపై భాసించిన సన్నివేశాలు ఆంధ్ర భాగవతంలో కోకొల్లలు. అందుకే అంటున్నాను - అవతారికలోనేకాక ఆంధ్ర భాగవతంలో గూడా అడుగడుగున పోతన్న సాత్త్విక చిత్తవృత్తి, భక్తిభావనా ప్రవృత్తి వేయిరేకులతో విప్పారినవని.

నవవిధ భక్తులను కథాత్మకంగా ప్రపంచించిన ప్రథమ గ్రంథం వ్యాసభాగవతం. ఆ భక్తిరస ఘట్టాలను ఇంతకు రెండింతలుగా విస్తరించి తొలిసారిగా మధుర భక్తికి పచ్చల తురాయిని కూర్చిన తెలుగు కావ్యం పోతన్న భాగవతం. ప్రహ్లాదుని నోట వ్యాసుఁడు పలికించిన భక్తిశాఖ లివి -

"శ్రవణం కీర్తనం విష్ణోః స్మరణం పాదసేవనం

అర్చనం వందనం దాస్యం సఖ్య మాత్మనివేదనమ్‌"

దీనికి పోతన్న చేసిన తెలుగు సేత ఇది -

"తనుహృద్భాషల సఖ్యమున్‌ శ్రవణమున్‌ దాసత్వమున్‌ వందనా

ర్చనముల్‌ సేవయు నాత్మలో నెఱుకయున్‌ సంకీర్తనల్‌ చింతనం

బను నీ తొమ్మిది భక్తి మార్గముల సర్వాత్మున్‌ హరిన్‌ నమ్మి స

జ్జనుఁడై యుండుట భద్రమంచుఁ దలతున్‌ సత్యంబు దైత్యోత్తమా!"

ప్రహ్లాదుడు, గజేంద్రుడు, అంబరీషుడు, కుచేలుడు, ధ్రువుడు, అక్రూరుడు, రుక్మిణి, గోపికలు - ఆయా భక్తిశాఖల విరబూసిన ప్రసూనాలు. ప్రహ్లాదుడూ, రుక్మిణీ, గోపికల వంటి పాత్రలలో పోతన్న పరమ భాగవత సత్త్వం, అరీణ భక్తితత్త్వం శబలసుందరంగా భాసిస్తాయి. ఇది చెప్పాలని ప్రహ్లాదుని ముఖతః ఎన్నెన్ని భంగులలో ఎన్నెన్ని ఫణుతులలో చెప్పించినాడు పోతన్న!

"మందార మకరంద మాధుర్యమునఁ దేలు మధుపంబు వోవునే మదనములకు"

అంటాడు. మరోసారి -

"కంజాక్షునకు గాని కాయంబు కాయమే"

అంటాడు. ఇంకోసారి -

"కమలాక్షు నర్చించు కరములు కరములు"

అంటూ లాటానుప్రాసల్లో ఉద్ఘాటిస్తాడు. ఆ 'అంబుజోదర దివ్యపాదారవిందాలు', ఆ 'చింతనామృతం', ఆ 'మత్తచిత్తం' ఎన్ని సార్లంటాడు! ఎన్ని తీర్లంటాడు! విసుగులే దా భక్తవరుని నోటికి. అది పునరుక్తిదోష మని అనిపించనే అనిపించదు పరవశించిన ఆలేఖినికి. ఇంతకూ పోతన్న రచించిన భక్తి పద్యాల్లో కోటికెక్కిన 'మందార మకరంద' పద్యం అటు వ్యాసునిదీ కాదు, ఇటు పోతన్నదీ కాదు. పాలకురికి సోమన్నది. సోమన్న పోతన్నకు పూర్వీకుడు. బమ్మెరకు సమీపంలో ఉన్న పాలకురికి వాస్తవ్యుడు. అతని చతుర్వేదసారంలోనూ, బసవ పురాణంలోనూ ఈ పద్యం పోలికలే ఉన్నాయి -

'రాకామలజ్యోత్స్న ద్రావు చకోర - మాకాంక్ష సేయునే చీకటి ద్రావ' (బసవ పురాణం)

అని సోమన్న అంటే

'పూర్ణేందు చంద్రికా స్ఫురిత చకోరకం - బరుగునే సాంద్ర నీహారములకు'

అని పోతన్న అంటాడు.

'విరిదమ్మి వాసన విహరించు తేటి - పరిగొని నుడియునే ప్రబ్బలి విరుల' (బసవ పురాణం)

అని సోమన్న అంటే

'మందార మకరంద మాధుర్యమునఁ దేలు - మధుపంబు వోవునే మదనములకు'

అని పోతన్న అంటాడు. అయితే సోమన్నకు రాని కీర్తి ఈ పద్యంవల్ల పోతన్న కెందుకు వచ్చింది? అక్కడే ఉంది పోతన్న పోత. 'మందార' 'మకరంద' 'మాధుర్య' 'మధుప' 'మదనములు' - ఎన్నిమకారాల ప్రాకారాలు కట్టినాడు! పద్యాన్ని ఎంత ప్రాసాదరమ్యంగా నిలబెట్టినాడు! అక్షర రమ్యతలో నన్నయ్యను దాటి, ఆపై అంచులు ముట్టినాడు. తరువాతివా ళ్ళెవరైనా ఈ శైలిని అనుకరిస్తే జారిపడిపోవడమో, నీరుగారిపోవడమో జరిగే అంత సొంతపుంత చేపట్టినాడు. మరి 'కమలాక్షు నర్చించు కరములు కరములు' కూడా పోతన్న కొత్తగా చెప్పింది కాదు. భీమఖండంలో

శ్రీభీమనాయక శివనామధేయంబుఁ జింతింపనేర్చిన జిహ్వజిహ్వ

దక్షవాటీపురాధ్యక్ష మోహనమూర్తిఁ జూడంగనేర్చిన చూపుచూపు

దక్షిణాంబుధితట స్థాయిపావనకీర్తి చే నింపనేర్చిన చెవులుచెవులు

తారకబ్రహ్మవిద్యాదాతయౌదల విరులు పూన్పఁగ నేర్చు కరముకరము

ధవళకరశేఖరునకుఁ బ్రదక్షిణంబు నర్థిఁ దిరుగంగ నేర్చిన యడుగు లడుగు

లంబికానాయకధ్యాన హర్షజలధి మధ్యమునఁ దేలియాడెడు మనసు మనసు

అని శ్రీనాథు డెన్నడో అన్నదే. కాని లోకానికి తెలిసింది 'కమలాక్షు నర్చించు కరములు కరము'లే. ఈ ప్రాచుర్యానికి కారణం కూడా పోతన్న కూర్చిన పదబంధ తోరణమే.

నవవిధ భక్తుల్లో "శ్రవణం, కీర్తనం, స్మరణం, పాదసేవనం, అర్చనం, వందనం, దాస్యం, ఆత్మనివేదనం" - ఇవన్నీ ఒక పాదులో పుట్టిన మొలకలే. సఖ్యం మాత్రం వీటికంటే భిన్నతత్త్వం కలది. రుక్మిణికి శ్రీకృష్ణునిపట్ల గల రక్తికీ, భక్తికీ నేపథ్యం ఆత్మనివేదనం. అర్చన వందన స్మరణాదులు ఆ ఆత్మార్పణంలో నుంచి ఉదయించిన రేఖలు. కుచేలు డున్నాడు, అర్జును డున్నాడు. వీళ్ళది ప్రధానంగా సఖ్యభక్తి. అనుషంగికంగా ఆ సఖ్యం చుట్టూ స్మరణవందన పాదసేవనాదులు పరివేషించక పోలేదు. మరి మధుర భక్తికి మూలమేది? జీవాత్మ పరమాత్మల వియోగం. అఖండ పరమాత్మనుండి ఖండశః అంశతః విడివడిన జీవాత్మలు ఆ మూలాత్మను కలుసుకోవాలనే తపనమే భగవద్రతిభావనకు ప్రాతిపదిక. త్రేతాయుగంలో మునులు, ద్వాపర యుగంలో గోపికలు భగవద్విరహంలో సంతప్తలైన జీవాత్మలు. గోపిక లున్నారు. వాళ్ళకు ఇళ్ళూ, వాకిళ్ళూ ఉన్నాయి. కొందరికి పతులూ, సుతులూ ఉన్నారు. అయినా శారదయామినిలో యమునా తీరంలో బృందావనిలో గోపాలుని మురళీగానం ఆలకించగానే అన్నీ మరచి పరుగులు తీస్తారు. బృందావని చేరుకొని నందకిశోరుణ్ణి కానక రసోన్మాదంలో ఎలుగెత్తి పిలుస్తారు. ఆ మోహనమూర్తిని పదేపదే స్మరించుకొని ఇలా ఆక్రందిస్తారు -

"నల్లనివాఁడు పద్మనయనంబులవాఁడు కృపారసంబు పైఁ

జల్లెడువాఁడు మౌళిపరిసర్పిత పింఛమువాఁడు నవ్వు రా

జిల్లెడుమోమువాఁ డొకఁడు చెల్వలమానధనంబు దోచె నో

మల్లియలార! మీ పొదల మాటున లేఁడుగదమ్మ! చెప్పరే!"

మధ్యమధ్య ఆ మాధవుడు, ఆ గోపికా మనోభవుడు తళుక్కున మెరుస్తాడు. అంతలోనే అంతర్హితుడౌతాడు. అప్పుడు గోపికల వియోగవిధురహృదయాలు ఇలా సంభ్రమిస్తాయి -

"అదె నందనందనుం డంతర్హితుండయ్యెఁ - బాటలీతరులార! పట్టరమ్మ!

హేలావతులఁ గృష్ణ! యేల పాసితివని - యైలేయలతలార! యడుగరమ్మ!

వనజాక్షుఁ డిచటికి వచ్చి డాఁగఁడు గదా - చూతమంజరులార! చూడరమ్మ!

మానినీమదనుతో మారాక యెఱిఁగించి - మాధవీలతలార! మనుపరమ్మ!

జాతిసతులఁ బాయ నీతియె హరి కని

జాతులార! దిశలఁ జాటరమ్మ!

కదళులార! పోయి కదలించి శిఖిపింఛ

జూటుఁ దెచ్చి కరుణఁ జూపరమ్మ!"

సమస్త చరాచర జీవకోటికి అధినాధుడు మాధవుడు. ఆ మాధవుడే తమధవుడని భ్రమించినారు గోపికలు. ఆ భ్రమావరణమే వారి మనస్సుల మీద మోహయవనికలను కప్పింది. ఆ ముగ్ధప్రవృత్తే మధురభక్తికి మూలం. ఈ మధురభక్తిని రాసక్రీడాది వర్ణనంలో హృదయంగమంగా చిత్రించినాడు పోతన్న.

లోకంలో భక్తకవులు పలువు రున్నారు. వారందరు ప్రజాకవులు కాలేరు. ఒక తుకారాం, ఒక సూరదాసు, ఒక కబీరు, ఒక పోతన్న ప్రజాకవులుగా ప్రాచుర్యం పొందిన భక్తకవులు. మరి ప్రజాకవి ఎవడు? సామాన్యప్రజల జీవితసమస్యలను చిత్రించేవాడు. ఇది బాగా వాడుకలో ఉన్న అభిప్రాయం. ఈ దృష్టితో చూస్తే పోతన్న ప్రజాకవి కాలేడు. అతడు ప్రజల దైనందిన జీవితసమస్యలకు బొమ్మకట్టి చూపలేదు. భాగవతుల భక్తిభావ పరంపరలకు శ్రుతులు కూర్చి కృతులు అల్లుకున్నాడు. ఆ భాగవతుల్లో ప్రహ్లాదునివంటి ఆజన్మజ్ఞానులు ఉన్నారు. గజేంద్రుని వంటి అర్ధజ్ఞాను లున్నారు. కుచేలునివంటి ఆర్థికదుర్దశాపీడితులున్నారు. ఈభక్తుల స్థితిగతులు వేరైనా, వారి వారి సంస్కారమతులు వేరైనా, అందరినీ కలిపికుట్టే మూలసూత్రం ఒకటుంది. అదే ఆర్తి. అది జీవాత్మలు పరమాత్మకు నివేదించుకునే అలౌకికమైన ఆర్తి. భక్తపరమైన ఈ ఆర్తిని సార్వకాలీన సామాన్య ప్రజల ఆర్తిగా చిత్రించడంవల్లనే భక్తకవియైన పోతన్న ప్రజాకవియైనాడు. "కలడు కలం డనెడువాడు కలడో లేడో" అంటూ ఆందోళించినవాడు కరిరాజే కానక్కరలేదు, ఏ మూగజీవికైనా ఇది చెల్లుతుంది. "ఇందుఁ గలడందులేడని సందేహము వలదు" ఇది ఏ ప్రహ్లాద భాషితమో కానక్కరలేదు, ఏ దృఢసంకల్పునికైనా ఇది సరిపోతుంది. "ఊరక రారు మహాత్ములు" దీన్ని ఏ గర్గమునికో ముడివెట్ట నక్కరలేదు. ఇప్పటికీ ఏ మహానుభావుని రాకకైనా ఇది వర్తిస్తుంది. "ఎందరో మహానుభావులు" అన్నంత వ్యాప్తి పొందిన సూక్తి ఇది. అయితే ఈ సూక్తి సహజ గంభీర్యాన్ని కాస్తా వదలుకొని కాలంగడిచిన కొద్దీ ఛలోక్తిగా మారడం కూడా జరిగింది. అంటే సామెతలకోవలో చేరిందన్నమాట. ఒక కవి రచించిన పద్యపాదాలు సామెతలుగా, లోకోక్తులుగా చెలామణి కావడం కంటె ఆ కవికి అంతకు మించిన ప్రాచుర్యం ఏముంది? ఇలా లెక్కించుకుంటూ పోతే, పోతన్న వందలాది పద్యాల్లోంచి వేలకొద్దీ పాదాలను ఉదాహరించవలసివస్తుంది. ప్రాచీనాంధ్ర కవులలో బహుళంగా ఉదాహరింపబడుతున్న వాళ్ళల్లో ఇద్దరే ఇద్దరిని చెప్పుకోవాలి. ఒకడు పోతన్న. మరొకడు వేమన్న. వేమన్న అక్షరాలా ప్రజాకవి. అధిక్షేపం అతని ఆయుధం. సంఘసంస్కరణం అతని లక్ష్యం. అతని ప్రతిపద్యం ప్రజలజీవితాలకు సంబంధించిందే. అతని ప్రతి విసురు పచ్చని ప్రజాజీవనాన్ని తొలిచే చీడపురుగులకు సంబంధించిందే. ప్రజలభాషలో ప్రజల సమస్యలను చిత్రికపట్టి వేమన్న ప్రజాకవి యైనాడు. భాగవతుల భక్తిభావనలను సామాన్య ప్రజల ఆర్తికి పర్యాయంగా సమన్వయించి పోతన్న ప్రజాకవి యైనాడు. బమ్మెరకు వెళ్ళి అక్కడి పొలాల నడిగితే చెబుతాయి - "ఇదిగో! ఇది పోతన్నగుడి! అదిగో! అది మల్లన్నమడి" అని. పోతన్న గుడి నిజంగా గుడి కాదు, పాతుకొని ఉన్న ఒక రాతిపలక. ఆరాతిపలకను పోతన్నకు ప్రతిరూపంగా నేటికీ అక్కడి పల్లీయులు భావించు కుంటున్నారంటే ఇప్పటికీ పోతన్న ఎంత సజీవంగా ఉన్నాడో ఊహించుకోవచ్చు. మరి మల్లన్నమడి మాటేమిటి? ఈ పోతన్న కొడుకైన రైతన్న దున్నిన పొల మది.

కవితాకేదారాన్ని పండించిన హాలికుడుగా అన్నివేళలా తలచుకోవడానికి అనువైన పద్యఖండాలను అందించిన ఆదర్శమానవుడుగా పోతన్న చిరంజీవి. భావికవులను బహూకరించిన ఆ పరమ భాగవతునికి తప్ప అంతంత మాత్రంవానికి ఉంటుందా ఇంతటి సముజ్జ్వల భావి. ఎప్పుడో పొట్టివడుగైన వామనమూర్తి ఇంతై అంతై అంతంతై మూడు లోకాలను ఆక్రమించినట్లు - ఎక్కడో బమ్మెరవంటి చిట్టూరిలో పుట్టిన పోతన్న మూడు కాలాలను ఆకట్టుకునే అమృత కృతులను నిర్మించగలిగినాడు. అవతారికలో అతడు నివేదించుకొన్న

ఈ పద్యం చూడండి -

"ఒనరన్‌ నన్నయ తిక్కనాది కవు లీయుర్విం బురాణావళుల్‌

తెనుఁగుం జేయుచు మత్పురాకృతశుభాధిక్యంబు తా నెట్టిదో

తెనుఁగుం జేయరు మున్ను భాగవతమున్‌ దీనిం దెనింగించి నా

జననంబున్‌ సఫలంబుఁ జేసెదఁ బునర్జన్మంబు లేకుండఁగన్‌"

భాగవతాన్ని తెనిగించి పోతన్న తనజన్మను సఫలం చేసుకున్నాడు. ఆ భాగవత పద్యాలను పఠించి తెలుగు ప్రజలు తమ జీవితాలనే పండించుకున్నారు.

సూచికలు :

1

ఫుల్ల సరోజ నేత్రయల పూతన చన్ను విషంబు ద్రావితం

చల్ల దవాగ్ని మ్రింగితి నటంచును నిక్కెదవేల తింత్రిణీ

పల్లవయుక్తమౌ నుడుకుఁ బచ్చలిశాకము జొన్నకూటితో

మెల్లన నొక్కముద్ద దిగమ్రింగుము నీవన గాననయ్యెడిన్‌.

సిరిగలవానికిఁ జెల్లును

తరుణుల పదియాఱువేలఁ దగఁ బెండ్లాడన్‌

తిరిపెమున కిద్ద ఱాండ్రా

పరమేశా! గంగ విడుము! పార్వతి చాలున్‌.

వెనక్కి

2

ఇమ్మనుజేశ్వరాధముల కిచ్చి పురంబులు వాహనంబులున్‌

సొమ్ములుఁ గొన్ని పుచ్చుకొని సొక్కి శరీరముఁ బాసి కాలుచే

సమ్మెటవాటులం బడక సమ్మతి శ్రీహరి కిచ్చి చెప్పె నీ

బమ్మెరపోతరా జొకఁడు భాగవతంబు జగద్ధితంబుగన్‌.

వెనక్కి

3

ఆంధ్రప్రదేశ్‌ సాహిత్య అకాడమీ ప్రతినిబట్టి 'సమ్మెటవాటు'లే అనుకోండి.

వెనక్కి

47.ఆరోగ్యం

ఆర్థరైటిస్ అనేది కీళ్ళ నొప్పులకు కారణమయ్యే వ్యాధి, దీని వల్ల కీళ్ళ వాపు, నొప్పి, కదలికలో అడ్డంకులు వంటి లక్షణాలు కనబడతాయి. ఇది కొన్ని రకాలుగా ఉంటుంది, ఇందులో ముఖ్యమైనవి:

45.Coins and history

కాయిన్ మిలిండా పాన్హా ఇండో-గ్రీకు రాజు మేనాండరు (క్రీ.పూ. 160-135) తో పాటు వచ్చే "ఐదు వందల గ్రీకు" లను సూచించడానికి "యొనాక" పదం సూచించబడింది.

కోసల  కర్షపానాలు. సిర్కా 525–465 BC. సగటు వ్యాసం 25 మిమీ, సగటు బరువు 2.70 గ్రాములు. వివిధ రకాల ప్రత్యేక పంచ్-మార్క్‌లతో ప్రతి భాగం రెండు వైపులా వర్తించబడుతుంది.

మౌర్య సామ్రాజ్యం యొక్క వెండి పంచ్ మార్క్ నాణెం, చక్రం మరియు ఏనుగు చిహ్నాలు. 3వ శతాబ్దం BCE

వెనుకవైపు వంపు కొండ చిహ్నంతో మౌర్య నాణెం

నాణేల చరిత్ర మొదటి సహస్రాబ్ది BC/BCE వరకు విస్తరించింది. లిడియన్ లయన్ నాణేలు, పెర్షియన్ డారిక్ మరియు సిగ్లోస్, టోంగ్ బీ, దిర్హామ్ మరియు బంగారు దినార్ వంటి నాణేలకు చెప్పుకోదగ్గ ఉదాహరణలు. నాణేలు చరిత్ర యొక్క ప్రధాన పురావస్తు మూలం.

సముద్ర గుప్తుని కాలం నాటి నాణెం. గరుడ స్తంభపు బొమ్మను చూడవచ్చు. ప్రస్తుతం ఇది బ్రిటిష్ మ్యూజియంలో ఉంది.

850-900 నాటి ప్రతిహర కాలపు నాణెంపై వరాహ బొమ్మ (విష్ణు అవతారం).

భావన (మానవ సంబంధాలు మరియు మానవ వనరుల అభివృద్ధి)

46.MATHAMATICS

maths

Here are the squares of numbers from 1 to 25:

1² = 1

2² = 4

3² = 9

4² = 16

5² = 25

6² = 36

7² = 49

8² = 64

9² = 81

10² = 100

11² = 121

12² = 144

13² = 169

14² = 196

15² = 225

16² = 256

17² = 289

18² = 324

19² = 361

20² = 400

21² = 441

22² = 484

23² = 529

24² = 576

25² = 625

If you are asking for one mark questions related to the topics covered in Class 7 CBSE Mathematics (which you previously requested), here are one mark questions from various chapters:

Integers

1. What is the additive identity of integers?

Answer: 0

Fractions and Decimals

2. What is the decimal form of 3/5?

Answer: 0.6

Data Handling

3. What is the mode in the following data set: 3, 7, 3, 8, 3, 2?

Answer: 3

Simple Equations

4. Solve the equation: .

Answer: 

Lines and Angles

5. How many degrees are there in a right angle?

Answer: 90°

The Triangle and Its Properties

6. What is the sum of the interior angles of a triangle?

Answer: 180°

Congruence of Triangles

7. What is the condition for two triangles to be congruent by the RHS rule?

Answer: Right angle, hypotenuse, and one side.

Comparing Quantities

8. What is 50% of 200?

Answer: 100

Rational Numbers

9. What is the reciprocal of 7?

Answer: 1/7

Perimeter and Area

10. What is the formula for the area of a rectangle?

Answer: Length × Breadth

Algebraic Expressions

11. What is the coefficient of  in the expression ?

Answer: 3

Exponents and Powers

12. Simplify: .

Answer: 8

Symmetry

13. How many lines of symmetry does an equilateral triangle have?

Answer: 3

Visualising Solid Shapes

14. How many faces does a cube have?

Answer: 6

Practical Geometry

15. What instrument is used to draw a circle?

Answer: Compass

These one-mark questions cover a wide range of topics from the CBSE Class 7 Maths syllabus. They are designed to test basic knowledge and understanding of concepts.

@@

CBSE

7TH CLASS

The CBSE (Central Board of Secondary Education) syllabus for Class 7 Mathematics typically covers a range of topics designed to build a strong foundation for higher classes. Below is an overview of the major topics and chapters in Class 7 Maths based on the NCERT (National Council of Educational Research and Training) curriculum.

1. Integers

Properties of Addition and Subtraction

Multiplication and Division of Integers

Word problems involving integers

2. Fractions and Decimals

Addition, Subtraction, Multiplication, and Division of Fractions

Types of Fractions (Proper, Improper, Mixed)

Multiplication and Division of Decimals

3. Data Handling

Collection and Organization of Data

Mean, Median, and Mode

Construction and Interpretation of Bar Graphs

Probability (Simple Introduction)

4. Simple Equations

Formation of Simple Equations

Solving Equations with Variables on One Side

Applications in Word Problems

5. Lines and Angles

Basic Definitions (Point, Line, Line Segment, Ray)

Types of Angles (Acute, Obtuse, Right, Straight, Reflex)

Pair of Angles (Complementary, Supplementary, Adjacent, Linear Pair, Vertically Opposite)

Properties of Parallel Lines and Transversals

6. The Triangle and Its Properties

Types of Triangles (Equilateral, Isosceles, Scalene)

Properties of Triangles (Angle Sum Property, Exterior Angle Property)

Pythagoras Theorem (Introduction)

Medians and Altitudes of a Triangle

7. Congruence of Triangles

Criteria for Congruence of Triangles (SSS, SAS, ASA, RHS)

Applications of Congruence

8. Comparing Quantities

Ratios and Proportions

Unitary Method

Percentages and Their Applications (Profit, Loss, Discount, Simple Interest)

9. Rational Numbers

Representation of Rational Numbers on a Number Line

Operations on Rational Numbers (Addition, Subtraction, Multiplication, Division)

Properties of Rational Numbers

10. Perimeter and Area

Perimeter and Area of Rectangles, Squares, and Triangles

Area of Parallelograms and Circles

Applications in Real Life Problems

11. Algebraic Expressions

Terms, Coefficients, and Constants

Addition and Subtraction of Algebraic Expressions

Multiplication of Algebraic Expressions by a Constant or Variable

12. Exponents and Powers

Laws of Exponents

Standard Form of Numbers

Use of Exponents in Simplifying Expressions

13. Symmetry

Lines of Symmetry in Different Shapes

Rotational Symmetry

Symmetry in Regular Polygons

14. Visualising Solid Shapes

Plane Figures and Solid Shapes

Faces, Edges, and Vertices of 3D Shapes

Drawing and Visualizing 3D Objects (Cubes, Cuboids, Cylinders, etc.)

15. Practical Geometry

Construction of Parallel Lines

Construction of Triangles (Using SSS, SAS, ASA, RHS)

Construction of Special Angles (30°, 45°, 60°, 90°)

These topics provide a well-rounded mathematical understanding that lays the groundwork for more advanced concepts in higher grades. For detailed explanations and exercises, NCERT textbooks are recommended, and they are also aligned with CBSE exam patterns.

www.https://chatgpt.com/share/6714882f-36fc-8003-83e9-9ed6dfc51084

49.AI PROJECT ON చారిత్రిక గతిని నిర్దేశించిన తాత్వికులు part 2

 

చారిత్రిక గతిని నిర్దేశించిన తాత్వికులు (Philosophers Who Dictated the Course of History)

I. బుద్ధుడు (563 - 483 BCE)

A. గతి తార్కిక భౌతిక వాదం

B. ప్రతిత్య సమోత్పాదం

C. Description:

బుద్ధుడు, . ఆయన ప్రతిత్య సమోత్పాదం ద్వారా కర్మ మరియు కారణ తత్వాలను వివరించాడు. ఈ సిద్ధాంతం ప్రకారం, అన్ని సంఘటనలు మరియు పరిస్థితులు ఒకదాని మీద ఒకటి ఆధారపడి ఉంటాయి, తద్వారా మన జీవితంలో జరిగే మార్పులకు కారణంగా అవి ఉంటాయి. ఆయన బోధనలు సమాజాన్ని మరియు వ్యక్తుల ఆవేదనలను పరిష్కరించడంలో సహాయపడినాయి.

D. References:

1. Gethin, Rupert. The Foundations of Buddhism. Oxford University Press, 1998.

2. Harvey, Peter. An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices. Cambridge University Press, 1990.

II. సోక్రటీస్ (469 - 399 BCE)

A. నిన్నునీవు తెలుసుకో

B. Method of arriving at truth

C. Description:

సోక్రటీస్,  ఆలోచనా విధానానికి మార్గదర్శకుడు. ఆయన "నిన్నునీవు తెలుసుకో" అనే ఆలోచన ద్వారా, వ్యక్తులు తమ స్వీయ ప్రకృతి మరియు ఆలోచనలపై విచారించడానికి ప్రేరేపించారు. సోక్రటీస్ విశ్వాసాలపై ప్రశ్నలు వేయడం ద్వారా సత్యాన్ని అవగాహన చేసుకునేందుకు మార్గం చూపించాడు.

D. References:

1. Plato. Apology. Translated by Benjamin Jowett, 1871.

2. Kahn, Charles H. Plato and the Socratic Dialogue: The Philosophical Use of a Literary Form. Cambridge University Press, 1996.

III. స్పార్టకస్ (71 BCE)

A. తిరుగుబాటు

B. The first revolutionist in history

C. Description:

స్పార్టకస్, విముక్తి కోసం పోరాడిన ప్రధాన నేతగా పరిగణించబడుతున్నాడు. రోమన్ సామ్రాజ్యానికి వ్యతిరేకంగా అతను నాయకత్వం వహించి, బానిసల  హక్కుల కోసం యుద్ధం చేసినాడు. 

D. References:

1. McGowan, Christopher. Spartacus and the Slave Wars: A History in Documents. Rowman & Littlefield Publishers, 2011.

2. Bagnall, Roger S. The Administration of the Roman Empire. University of California Press, 1992.

IV. జీసస్

A. మానవసంబంధాలు

B. Human relations

C. Description:

జీసస్, మానవ సంబంధాలపై ముఖ్యమైన పాఠాలను బోధించాడు.  మానవతాపరంగా అందరి హృదయాలను స్పృశించేలా ఆయన ప్రతినిధిగా నిలిచాడు.

D. References:

1. Wright, N.T. Simply Jesus: A New Vision of Who He Was, What He Did, and Why He Matters. HarperOne, 2011.

2. Borg, Marcus J. Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith. HarperSanFrancisco, 1994.

V. వేమన (1650, రాయలసీమ)

A. భావవిప్లవం

B. Socialist

C. Description:

వేమన, తెలుగు కవిత్వంలో సామాజిక చైతన్యం కలిగిన కవి. తన రచనల ద్వారా సమాజంలోని అవస్థలను, దురాచారాలను విమర్శించాడు. ప్రజల భాషలో రచనలు చేసి, సామాజిక సత్యాలను నొక్కి చెప్పాడు.భావ విప్లవానికి అద్యుడు.

D. References:

1. Rao, K. S. "The Relevance of Vemana’s Philosophy in the Contemporary Context." Journal of Indian Philosophy, vol. 20, no. 3, 1992.

2. Vemana, Vemana Padyalu. Translated by S. V. S. K. Murthy, 1979.

VI. కారల్ మార్క్స్ (1818 - 1883)

A. కమ్యూనిజం

B. చారిత్రిక గతి తార్కిక భౌతిక వాదం

C. Description:

మార్క్స్, కమ్యూనిజం యొక్క సూత్రాలను రూపొందించాడు మరియు చారిత్రిక గతి తార్కిక భౌతిక వాదాన్ని అభివృద్ధి చేశాడు. ఆయన గణాంకాలకు ఆధారపడి, సమాజంలోని శ్రేణి విభజనను విశ్లేషించాడు.

D. References:

1. Marx, Karl. The Communist Manifesto. Penguin Classics, 2002.

2. Engels, Friedrich. The Origin of the Family, Private Property and the State. Penguin Classics, 2010.

VII. ఫ్రౌయిడ్ (1856 - 1939)

A. మనోవిశ్లేషణ

B. Psychoanalysis

C. Description:

ఫ్రౌయిడ్, మనోవిశ్లేషణకు పునాది వేశాడు. ఆయన మానసిక సమస్యలను పరిశీలించి, అవగాహన కుదుర్చడం ద్వారా చికిత్సలను అందించాడు.

Sex leads life

D. References:

1. Freud, Sigmund. The Interpretation of Dreams. Basic Books, 1990.

2. Gay, Peter. Freud: A Life for Our Time. W.W. Norton & Company, 1988.

VIII. లెనిన్ (1872 - 1924)

A. కమ్యూనిజం

B. పెట్టుబడిదారి విధానం యొక్క అంత్యదశ సామ్రాజ్యవాదం

C. Description:

లెనిన్, కమ్యూనిజానికి ప్రాథమిక మార్గదర్శకుడు. ఆయన సామ్రాజ్యవాదాన్ని విరోధిస్తూ నూతన రాజకీయాలు ప్రవేశపెట్టాడు.

D. References:

1. Lenin, Vladimir Ilyich. Imperialism: The Highest Stage of Capitalism. Penguin Classics, 1996.

2. Service, Robert. Lenin: A Biography. Macmillan, 2000.

IX. స్టాలిన్ (1879 - 1953)

A. కమ్యూనిజం

B. రాజ్యరహిత సమాజం

C. Description:

స్టాలిన్, సోవియట్ యూనియన్‌లో కమ్యూనిజాన్ని స్థాపించిన నాయకుడు. ఆయన రాజ్యరహిత సమాజం అభివృద్ధి కోసం ఎంతో కృషి చేశాడు.

D. References:

1. Montefiore, Simon Sebag. Stalin: The Court of the Red Tsar. Knopf, 2004.

2. Getty, J. Arch. Practicing Stalinism: Bolsheviks, Party and Society in the Soviet Union. University of California Press, 1993.

X. మావో (1893 - 1976)

A. కమ్యూనిజం

B. సాంస్కృతిక విప్లవం

C. Description:

మావో, చైనా కమ్యూనిజాన్ని స్థాపించి (సాంస్కృతిక విప్లవాన్ని )నడిపించాడు. ఆయన తన ప్రజల అభివృద్ధికి మరియు స్వాతంత్ర్యానికి ప్రాధాన్యం ఇచ్చాడు.

D. References:

1. Mao, Zedong. Quotations from Chairman Mao Tse-tung. Foreign Languages Press, 1966.

2. Spence, Jonathan D. Mao Zedong. Penguin Press, 2006.

 ప్రపంచ చరిత్ర :

It is recognised as the cradle of some of the world's earliest civilizations. The Sumerians and Akkadians, each originating from different areas, dominated Mesopotamia from the beginning of recorded history ( c. 3100 BC) to the fall of Babylon in 539 BC.

మెసోపోటామియా నాగరికత

1. వివరణ:

ఇది ప్రపంచంలోని ప్రాచీన నాగరికతల పుట్టినిల్లు గా గుర్తించబడింది. సుమేరు మరియు అక్కాడియన్లు, తాము వేర్వేరు ప్రాంతాల నుండి ఉద్భవించినప్పటికీ, మెసపొటేమియాను లిఖితబద్ధ చరిత్ర ఆరంభం ( సుమారు 3100 BC) నుండి బబిలోను పతనం (539 BC) వరకు అధినివేశం చేసారు.

మెసోపోటామియా నాగరికత ప్రాచీన ప్రపంచంలోని మొదటి మరియు అత్యంత ప్రాముఖ్యమైన నాగరికతలలో ఒకటిగా గుర్తించబడింది. ఈ నాగరికతలు ముఖ్యంగా టైగ్రిస్ మరియు ఎఫ్రేటిస్ నదుల మధ్య విస్తరించాయి, ఇది సుమర్, అక్కాడ్, బాబిలోన్, మరియు అసిరియా వంటి ముఖ్యమైన నగర రాష్ట్రాలను ఉత్పత్తి చేసింది.

2. ప్రధాన లక్షణాలు:

రాయడం మరియు లిపి: సుమేర్ల వారు కునెఫోర్ రాయడం మరియు వాణిజ్య, చట్టాలు, కవిత్వం వంటి విషయాలను రాయడానికి పరిగణనలోకి తీసుకున్న నిఖార్సైన సిప్పరితో కూడిన కీప్రోచి పద్ధతిని అభివృద్ధి చేశారు.

సమాజ మరియు రాజకీయ వ్యవస్థ: మెసోపోటామియా సమాజం మతం, రాజ్యాంగాలు మరియు సామాజిక వర్గాల మధ్య భిన్నమైన సమ్మిళితాలతో కూడినది. ఫారవాల్లు మరియు గదులు, విధి మరియు వర్గీకరణ వ్యవస్థలు ఉన్నాయి.

ఆర్థిక వ్యవస్థ: వ్యవసాయం, వాణిజ్యం మరియు హస్తకళలు ముఖ్యమైన ఆర్థిక కార్యాచరణలు. శ్రామిక వర్గం దాని ఆర్థిక వ్యవస్థకు ఆధారంగా నష్టపోయింది.

భవిష్యత్తు ప్రణాళికలు: బాబిలోన్ రాజ్యానికి సంబంధించిన హమ్మురాబీ నిబంధనలు ప్రాచీన చరిత్రలో ప్రఖ్యాతమైన చట్టాల పుస్తకంగా ఉన్నది, ఇవి న్యాయవ్యవస్థ మరియు సమాజానికి స్థిరమైన నిబంధనలను అందించింది.

3. ప్రధాన సంఘటనలు:

సుమర్ నాగరికత (సుమారు 4500 BCE) - సమాజం యొక్క ప్రాథమిక స్థాపన.

అక్కాడ్ సామ్రాజ్యం యొక్క ఉనికి (సుమారు 2334-2154 BCE) - ప్రపంచంలో మొదటి పర్యవేక్షణా సామ్రాజ్యం.

బాబిలోనియన్ సామ్రాజ్యం మరియు హమ్మురాబీ చట్టాలు (సుమారు 1792-1750 BCE) - న్యాయ వ్యవస్థలో ముద్ర.

అసిరియన్ సామ్రాజ్యం (సుమారు 911-609 BCE) - యుద్ధ మరియు పరిమితి రక్షణలో ప్రధాన అభివృద్ధి.

4. సాంస్కృతిక ప్రభావం:

మెసోపోటామియా నాగరికతలు ప్రతిస్పందనాత్మకంగా అర్థం చేసుకోవడానికి మరియు ఇతర నాగరికతలకు మోడల్‌గా ఉన్నాయి.

అంకితభావం, లిపి, భాష మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థలను అభివృద్ధి చేసింది, ఇవి మునుపటి కాలాల నుంచి ఆధునిక కాలానికి వరకు ప్రవర్తించాయి.

I. ఈజిప్ట్ నాగరికత

(సుమారు 3100 BCE)

1. వివరణ:

ప్రాచీన ఈజిప్ట్ నాగరికత ఒక అన్యాదృశ్యమైన మరియు సాంస్కృతిక వైభవంతో నిండి ఉన్నది. ఇది మౌంట్ తూర్పు మరియు పశ్చిమ ద్రవ్యం మధ్య నదీ విస్తీర్ణం పై నిర్మించబడింది. నైల్ నది ప్రాథమిక ఆధారంగా, ఈజిప్ట్‌లో ఆర్థిక, రాజకీయ మరియు మత వ్యవస్థలు అభివృద్ధి అయ్యాయి.

2. ప్రధాన లక్షణాలు:

భవన నిర్మాణం: ఈజిప్టు ప్రజలు పిరమిడ్‌లు, మందిరాలు మరియు మృతుల స్థూపాలను నిర్మించారు, ఇవి వారి వైభవాన్ని మరియు మతపరమైన విశ్వాసాలను ప్రతిబింబిస్తాయి.

గణితం మరియు శాస్త్రం: ఈజిప్టు నాగరికత గణితంలో, తారామానవ శాస్త్రంలో మరియు వైద్యశాస్త్రంలో ముఖ్యమైన అభివృద్ధులను సాధించింది. ఇది నదీ నీటిని పరిగణనలోకి తీసుకొని వ్యవసాయానికి అనుకూలమైన వాతావరణాన్ని సృష్టించింది.

మతం: ఈజిప్టు మత వ్యవస్థ పునరుత్తాన మరియు వివిధ దేవతల పూజకు ప్రాధాన్యత ఇచ్చింది. ఫరోలు దేవాలయాలుగా పరిగణించబడ్డారు, మరియు వారు వారి ప్రజల పట్ల పరిరక్షణకు బాధ్యత వహించారు.

లిపి: హైరోగ్లిఫ్స్ అనే ప్రత్యేక రాతలు మరియు చిత్రాలు, అనేక సామాజిక, ఆర్థిక మరియు మత సంబంధిత విషయాలను రాయడానికి ఉపయోగించబడ్డాయి.

3. ప్రధాన సంఘటనలు:

ప్రాచీన ఈజిప్టు నాగరికత ప్రారంభం (సుమారు 3100 BCE) - యునైటెడ్ ఈజిప్ట్ యొక్క ఒక రాజకీయ వ్యవస్థ.

పిరమిడ్‌ల నిర్మాణం (సుమారు 2580-2560 B

ప్రాచీన ఈజిప్

 Indus Valley Civilization:

II. సింధు నాగరికత

1. వివరణ:

సింధు నాగరికత (సుమారు 3300 BCE - 1300 BCE) ప్రాచీన భారత ఉపఖండంలో అభివృద్ధి చెందిన ఒక ప్రాముఖ్యమైన నాగరికత. ఈ నాగరికత ప్రధానంగా సింధు నది వద్ద ఉన్న ప్రాంతంలో విస్తరించి ఉంది, ప్రస్తుత పాకిస్తాన్ మరియు ఉత్తర భారతదేశం భాగాలను కవర్ చేస్తుంది. ఇది నగర ప్రణాళిక, ఇన్ఫ్రాస్ట్రక్చర్ మరియు సాంఘిక వ్యవస్థలలో ముందుగానే ఉన్న విధానాలను సూచిస్తుంది.

2. ప్రధాన లక్షణాలు:

నగర ప్రణాళిక: సింధు నాగరికతలో ఉన్న నగరాలు (హరప్పా, మోహేంజోదారో) పద్ధతిగా ప్లాన్ చేయబడ్డాయి, వీటిలో చక్రాకార వీధులు, పానీయం వ్యవస్థలు మరియు మంచి నీటి సరఫరా వ్యవస్థలు ఉన్నాయి.

నిర్మాణ కళ: ఈ నాగరికత ఇసుక మరియు మట్టి భవనాలను నిర్మించడానికి ఆధునిక రీతులను ఉపయోగించింది. ఇనుప వాడకం చాలా అభివృద్ధి చెందినది.

వ్యవసాయం: ఈ నాగరికత వ్యవసాయంలో నైపుణ్యాన్ని కలిగి ఉంది, ప్రధానంగా పంటలలో గోధుమలు, వరి, గడ్డి మరియు పండ్లు చేర్చబడతాయి.

చరిత్ర మరియు వ్యాపారం: సింధు నాగరికత వాణిజ్యం ద్వారా పరివర్తన చెందింది, ఇది మెస్సపోటామియా మరియు ప్రాచీన ఈజిప్టుతో సంబంధాలు కలిగి ఉంది.

3. ప్రధాన సంఘటనలు:

హరప్పా మరియు మోహేంజోదారో స్థాపన (సుమారు 2500 BCE) - ఈ నగరాలు సింధు నాగరికత యొక్క కేంద్రంగా మారాయి.

నాగరికత యొక్క పతనం (సుమారు 1900 BCE) - అనేక సిద్ధాంతాల ప్రకారం, పరిసర ప్రాంతాల మార్పులు, ప్రకృతి విపత్తులు మరియు వాతావరణ మార్పులు దీనికి కారణమని భావిస్తున్నారు.

4. సాంస్కృతిక ప్రభావం:

సింధు నాగరికత భారతదేశపు ప్రాచీన సాంస్కృతిక వారసత్వానికి ప్రాధమికంగా మారింది.

వారు సాంఘిక వ్యవస్థ, కళ, మతం మరియు వాణిజ్య పరమైన అభివృద్ధికి కీలకంగా ఉన్నారు, ఇది నేటి భారతీయ సాంస్కృతిక పరిణామాలను ప్రభావితం చేసింది.

III. ఆర్య నాగరికత

1. వివరణ:

ఆర్య నాగరికత అనేది భారత ఉపఖండంలో సుమారు 1500 BCE తరువాత అభివృద్ధి చెందింది. ఇది వేద యుగంగా కూడా పరిగణించబడుతుంది, ఇది ఆర్యన్ల ఆక్రమణల ద్వారా వచ్చిన సాంస్కృతిక మార్పులను సూచిస్తుంది. ఆర్యులు క్రీ.పూ. 1500 - 500 మధ్యకాలంలో భారతదేశానికి ప్రవేశించిన కొందరు క్షేత్రవాసులు, వారు సంస్కృతాన్ని మరియు వేదాలను అభివృద్ధి చేశారు.

2. ప్రధాన లక్షణాలు:

సంస్కృతం: ఆర్యులు సంస్కృత భాషను అభివృద్ధి చేశారు, ఇది వేద గ్రంథాలకు ఆధారం.

వేదాలు: ఆర్య నాగరికత యొక్క పునాది వేదాలు - రుగ్వేదం, యజుర్వేదం, సామవేదం మరియు ఆథర్వవేదం.

సామాజిక వ్యవస్థ: ఈ నాగరికత వర్ణ వ్యవస్థను స్థాపించింది, ఇది బ్రాహ్మణులు, క్షత్రియులు, వైశ్యులు మరియు శూద్రలుగా విభజించబడింది.

ధర్మశాస్త్రాలు: ఆర్య నాగరికతలో ధర్మ మరియు నీతి ప్రాముఖ్యమైనవి, వీటిని సమాజానికి పునాది కట్టడానికి ఉపయోగించారు.

3. ప్రధాన సంఘటనలు:

ఆర్యుల భారతదేశంలో ప్రవేశం (సుమారు 1500 BCE) - ఈ సమయంలో వారు భారత ఉపఖండంలో కొత్త నాగరికతలు మరియు సంస్కృతులపై ప్రభావం చూపించారు.

వేద రచనలు (సుమారు 1500 - 500 BCE) - వీటిలో ధర్మం, యజ్ఞాలు, ఫలితాలు మరియు జీవన విధానాలను గురించి ప్రత్యేకంగా చర్చించబడింది.

4. సాంస్కృతిక ప్రభావం:

ఆర్య నాగరికత భారతీయ సాంస్కృతిక పరిణామంలో కీలకమైన దశ. ఇది హిందూ మతం మరియు సాంఘిక వ్యవస్థకు ప్రాథమిక రూపాన్ని అందించింది.

ఆర్యుల ఆక్రమణలు క్రమంగా భారతదేశంలో వివిధ ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజలతో అనుసంధానం ఏర్పరుచుకున్నాయి, తద్వారా వాస్తవానికి బహుళ సాంస్కృతిక సామరస్యానికి దారితీసింది.

IV. బుద్ధ నాగరికత

1. వివరణ:

బుద్ధ నాగరికత అనేది సుమారు 5వ శతాబ్దం BCE లో బుద్ధుడు (గౌతమ బుద్ధ) యొక్క ఉపదేశాల ఆధారంగా అభివృద్ధి చెందింది. ఇది భారతదేశంలో మొదటిగా ప్రారంభమై, తరువాత తూర్పు ఆసియా, దక్షిణ ఆసియా, కేంద్రీయ ఆసియా మరియు జపాన్ వంటి వివిధ ప్రాంతాలలో వ్యాప్తి చెందింది. బుద్ధా తన సందేశం ద్వారా ఆధ్యాత్మిక, మానసిక మరియు సామాజిక మార్పులను సృష్టించాడు.

2. ప్రధాన లక్షణాలు:

బుద్ధిజం: బుద్ధ నైతికత, ధ్యానం మరియు ధర్మాన్ని ప్రమాణంగా తీసుకుంటుంది, ఇది వ్యక్తుల మానసిక శాంతి మరియు ఆత్మ వికాసానికి దారితీస్తుంది.

చనన మరియు పునర్జన్మ: బుద్ధం చనన మరియు పునర్జన్మపై గట్టి శ్రద్ధ పెంచాడు, ఇది జ్ఞానం మరియు వివేకాన్ని పెంచడానికి సహాయపడుతుంది.

అనుకూలత: బుద్ధిజం సమాజంలో సమానత్వాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది, సామాన్య ప్రజలందరికీ మార్గదర్శకత్వం అందిస్తుంది.

3. ప్రధాన సంఘటనలు:

బుద్ధుడి సాక్షాత్కారం (సుమారు 528 BCE) - బోధి చెట్టు కింద ధ్యానం చేసి మహా జ్ఞానాన్ని పొందడం.

బుద్ధ నిగ్రహం (సుమారు 483 BCE) - బుద్ధుడు పరినిర్వాణానికి చేరడం, ఇది అతని అనువాదం మరియు బుద్ధిజం యొక్క ప్రాముఖ్యతను వ్యక్తీకరిస్తుంది.

4. సాంస్కృతిక ప్రభావం:

బుద్ధ నాగరికత భారతదేశంలో సాంస్కృతిక, ఆధ్యాత్మిక మార్పులను నడిపించింది, తద్వారా దానిని పలు సంస్కృతులపై ప్రభావం చూపించగలిగింది.

బుద్ధిజం కళ, సాహిత్యం మరియు తత్త్వశాస్త్రం లో విశేషంగా ప్రతిబింబించింది. బోధి చెట్టు, స్టూపాలు మరియు చొరబాటు ముర్తుల ద్వారా ఇది కళాకారులలో ప్రేరణను ఇచ్చింది.

భారతదేశంలో మరియు ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న అనేక ప్రజలందరికీ సంతోషం మరియు శాంతిని ప్రసాదించింది.

1. ఋగ్వేదం (Rugveda)

కాలం: సుమారు 1500-1200 BC

2. యజుర్వేదం (Yajurveda)

కాలం: సుమారు 1200-800 BCE

3. సామవేదం (Samaveda)

కాలం: సుమారు 1200-800 BCE

వేదకాల ప్రముఖ దేవుళ్లు (Prominent Deities of the Vedic Period)

1. ఇంద్ర (Indra)

వర్షాలు, యుద్ధాలు మరియు పవిత్రతకు సంబంధించిన దేవుడు.

2. అగ్నీ (Agni)

అగ్ని మరియు యజ్ఞాలకు సంబంధించిన దేవుడు.

3. వరుణ (Varuna)

సముద్రాలు, నదులు మరియు ఆర్థిక న్యాయం యొక్క దేవుడు.

4. సూర్య (Surya)

సూర్యుడిని సూచించే దేవుడు, జ్యోతిష్సు మరియు ఆరోగ్యం.

5. చంద్ర (Chandra)

చంద్రుడిని సూచించే దేవుడు, రాత్రి మరియు శాంతి.

6. వాయు (Vayu)

గాలి మరియు ప్రాణాన్ని ఇచ్చే దేవుడు.

7. ఉషః (Ushas)

ఉదయం మరియు వెలుగులకు సంబంధించిన దేవత.

8. సత్య (Satya)

నిజానికి మరియు న్యాయానికి సంబంధించి దేవుడు.

9. సాముద్రిక (Samudrika)

సముద్రాలకు చెందిన దేవత.

10. సప్తర్షి (Saptarishi)

సప్త ఋషుల సమూహం, జ్ఞానం మరియు దివ్యత్వానికి ప్రసిద్ధులు.

11. మిత్ర (Mitra)

స్నేహానికి, న్యాయానికి మరియు పర్యావరణానికి సంబంధించి దేవుడు.

12. రుద్ర (Rudra)

ప్రకృతిలోని అణువులు, నశనం మరియు పునరుత్థానం.

13. అశ్విని కుమారులు (Ashwini Kumaras)

ఆరోగ్యం, సౌందర్యం మరియు వైద్యం.

14. నది (Nadi)

నదులకు ప్రాముఖ్యం కలిగించే దేవత.

15. సముద్ర (Samudra)

సముద్రాలను కాపాడే దేవుడు.

అదనపు దేవతలు

16. తపస్సు (Tapas)

ఆధ్యాత్మికత మరియు పరిశుద్ధతను ప్రతిబింబించే దేవుడు.

17. దివ్య (Divya)

దివ్యమైన మరియు ప్రళయాత్మక శక్తులకు సంబంధించిన దేవుడు.

18. సంభవ (Sambhava)

సృష్టికి సంబంధించిన దేవుడు.

19. నక్షత్ర (Nakshatra)

నక్షత్రాలపై ప్రభావాన్ని చూపే దేవత.

20. బ్రహ్మ (Brahma)

సృష్టి దేవుడు, బ్రహ్మాండానికి ఆధారం.

ఈ దేవతలు వేద కాలంలో ప్రాముఖ్యమైన పాత్రలను నిర్వర్తించాయి, మరియు ఇవి ప్రాచీన భారతీయ ఆధ్యాత్మికత, సంస్కృతిలో ప్రధాన స్థానం కలిగి ఉన్నాయి.

ఉపనిషద్ యొక్క చరిత్ర

ఉపనిషద్‌లు ప్రాచీన భారతీయ గ్రంథాల సమాహారం, ఇవి లోతైన తాత్త్విక సిద్ధాంతాలను అన్వేషిస్తాయి మరియు హిందూ ఆధ్యాత్మిక సాహిత్యంలో కీలక భాగం. ఇవి ప్రధానంగా ధ్యానం, నైతికత మరియు నిజమైన వాస్తవపు స్వరూపాన్ని గురించి చర్చిస్తాయి.

ఉపనిషద్‌ల కాలక్రమం

1. ప్రాచీన ఉపనిషద్‌లు (సుమారు 800-500 BCE)

చండోగ్య ఉపనిషద్: అత్మ మరియు బ్రహ్మన్ మధ్య సంబంధాన్ని మరియు ఆత్మ యొక్క స్వరూపాన్ని అన్వేషిస్తుంది.

బ్రహదరన్యక ఉపనిషద్: సృష్టి, వాస్తవ స్వరూపం మరియు ఆత్మ గురించి చర్చించే అతి పొడవైన ఉపనిషద్.

ఐతరేయ ఉపనిషద్: విశ్వ సృష్టి మరియు ఆత్మ యొక్క స్వరూపంపై దృష్టి పెట్టింది.

తైత్తిరీయ ఉపనిషద్: బ్రహ్మన్ యొక్క స్వరూపం మరియు జ్ఞానం యొక్క దశల గురించి చర్చిస్తుంది.

2. మధ్య ఉపనిషద్‌లు (సుమారు 500-300 BCE)

ముందక ఉపనిషద్: ఉన్నత (పర) మరియు దిగువ (అపర) జ్ఞానాన్ని వేరుచేస్తుంది.

ప్రాశ్న ఉపనిషద్: ఒక సంభాషణ రూపంలో ఉండి, ఉనికిని మరియు అంతిమ వాస్తవాన్ని గురించి ఆరు ప్రాథమిక ప్రశ్నలకు సమాధానాలు ఇస్తుంది.

స్వేతాశ్వతర ఉపనిషద్: వ్యక్తిగత దేవుడు మరియు దైవం మరియు వ్యక్తి మధ్య సంబంధాన్ని చర్చిస్తుంది.

3. క్రియాశీల ఉపనిషద్‌లు (సుమారు 300 BCE - 200 CE)

మందుక్య ఉపనిషద్: "ఓం" అక్షరాన్ని మరియు దాని ప్రాముఖ్యతను పరిశీలిస్తుంది, చైతన్య స్థితుల గురించి చర్చిస్తుంది.

కెన ఉపనిషద్: శ్రేష్ఠ చైతన్య స్వరూపాన్ని మరియు ప్రపంచాన్ని నియంత్రించే శక్తులను అన్వేషిస్తుంది.

ముఖ్యమైన తాత్త్విక అంశాలు

బ్రహ్మన్: అంతిమ వాస్తవం లేదా సామూహిక ఆత్మ.

ఆత్మ: వ్యక్తిగత ఆత్మ లేదా స్వీయత, ఇది ఉన్నత తాత్త్విక ఆలోచనలలో బ్రహ్మన్‌తో సమానంగా పరిగణించబడుతుంది.

మోక్ష: పునర్జన్మ చక్రం నుండి విముక్తి పొందడం.

ప్రభావం మరియు వారసత్వం

ఉపనిషద్‌లు హిందూ తాత్త్వికత మరియు ఆధ్యాత్మికతపై తీవ్రమైన ప్రభావాన్ని చూపించాయి, వీటి ద్వారా వివిధ ఆలోచనా పద్ధతులు, ముఖ్యంగా వేదాంతం, ప్రభావితం అయ్యాయి. అంతేకాకుండా, ఈ ఉపనిషద్‌లు ప్రపంచవ్యాప్తంగా తాత్త్వికులు మరియు పండితులను ఆకర్షించి, భారతీయ తాత్త్వికతను మరియు ఆధ్యాత్మికతను అర్థం చేసుకోవడంలో సహాయపడాయి.

బైబిల్లో చెప్పబడిన ఈజిప్ట్ చరిత్రకు సంబంధించి ఏళ్ల కాలక్రమం (timeline) కొన్ని సందర్భాలలో సూటిగా చెప్పబడదు, కానీ ఆధారాలు మరియు పరిశోధనల ద్వారా ఆ కాలాన్ని అంచనా వేయవచ్చు. కొన్ని ముఖ్యమైన సంఘటనల సమయం ఈ విధంగా ఉంటుందని భావిస్తున్నారు:

1. జోసెఫ్ కాలం (ప్రారంభ ఉనికి):

జోసెఫ్ ఈజిప్టుకు తలవంచి奴గా వెళ్ళి తర్వాత ఫరో వద్ద ప్రాముఖ్యత పొందాడు. ఇది మొదటి మధ్యరాజ్య కాలంలో జరిగినదని చాలా మంది భావిస్తున్నారు, అంటే ఇది సుమారు క్రీ.పూ. 1700-1600 కాలంలో జరిగినట్లు అంచనా వేయవచ్చు.

2. మోషే మరియు ఎగ్జోడస్:

ఇశ్రాయేలీయుల నిర్గమం (Exodus) బైబిల్లో ప్రధానమైన సంఘటన. ఈ సంఘటన గురించి చరిత్రపరంగా ఖచ్చితమైన తేదీలను నిర్ణయించడం కష్టం, కానీ చాలా పరిశోధకులు దీనిని క్రీ.పూ. 13వ శతాబ్దం అంటే సుమారు క్రీ.పూ. 1200 ప్రాంతంలో జరిగిందని భావిస్తారు. అయితే కొందరు పరిశోధకులు దీనిని క్రీ.పూ. 15వ శతాబ్దం లేదా క్రీ.పూ. 1400 ప్రాంతంలో జరిగినదని కూడా సూచిస్తున్నారు.

3. ఇతర సంఘటనలు:

బైబిల్లో, ఇశ్రాయేలీయులు మరియు ఈజిప్టుతో సంబంధం ఉన్న కొన్ని ఇతర సంఘటనలు కూడా వర్ణించబడ్డాయి, ఉదాహరణకు, శలొమోను రాజు యొక్క ఏలిక సమయంలో ఈజిప్టుతో సంబంధాలు ఉన్నాయని చెప్పబడింది. ఇది సుమారు క్రీ.పూ. 10వ శతాబ్దం (970–931 BCE) కాలంలో జరుగుతుందని అంచనా.

ఈ సంఘటనలు ఒక సమగ్ర చరిత్రను చెప్పడానికి సహాయపడతాయి, అయితే ఆధునిక చరిత్ర మరియు పురావస్తు పరిశోధనలు ఈ సంఘటనలకు సంబంధించిన ఆధారాలను ఇప్పటికీ పరిశీలిస్తున్నాయి.

అబ్రహం అనే మహనీయుడు ప్రాచీన ఈశాన్య మెసొపొటేమియాలోని ఒక నగరం అయిన ఉర్ నుండి వచ్చారు. ఈ ప్రాంతం, ప్రస్తుత ఇరాక్‌లో ఉన్నందున ఈ నగరానికి చాలా పురాతన చరిత్ర ఉంది. అబ్రహం, బైబిల్ ప్రకారం, దేవుని నుండి ప్రత్యేక దైవ ఆదేశాలను అందుకున్నవాడు, ఈ ప్రకారం అతను తన కుటుంబంతో పాటు ఉర్‌ను వదిలి కెనాన్ దేశానికి ప్రయాణించాడు.

ఉర్ చరిత్ర

ఉర్ సుమేరియన్ నాగరికతలో ఒక ముఖ్యమైన నగరం. ఇది మెసొపొటేమియా ప్రాంతంలో ఉన్నప్పుడు అభివృద్ధి చెందింది, మరియు బబిలోనియన్లు, అక్కాడియన్లు మరియు సుమేరియన్లు వంటి పలు రాజవంశాల ఆధిపత్యంలో ఉంది.

ఆర్థికం మరియు సంస్కృతి: ఉర్ ఒక ప్రధాన ఆర్థిక కేంద్రంగా పరిగణించబడింది, మరియు దాని ప్రాచీన కాలంలో వాణిజ్యానికి ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇక్కడ గనుల నుంచి తవ్విన ఏనుగు దంతాలు, కంచు వస్తువులు, గ్లాస్ వస్తువులు కనిపిస్తాయి, ఇది దాని శక్తివంతమైన వాణిజ్య నెట్వర్క్‌ను సూచిస్తుంది. అందులో విశాలమైన పథకాలతో కూడిన ఆలయాలు మరియు మటుకుల నిర్మాణాలు ఉన్నాయి, ముఖ్యంగా "జిగురత్ ఆఫ్ ఉర్," ఒక పెద్ద ఆలయ నిర్మాణం.

ఆధ్యాత్మికత: ఉర్ ప్రజలు మిగతా మెసొపొటేమియన్ దేవతల పట్ల శ్రద్ధగలవారు, ముఖ్యంగా నన్నా లేదా సీన్ అనే చంద్ర దేవుడిని కొలిచేవారు.

విజ్ఞానం: అబ్రహం జీవించిన సమయంలో, ఉర్ ఒక శాస్త్రపరమైన, జ్యోతిషశాస్త్రం, గణితశాస్త్రం, సాహిత్య రంగాల్లో ముందంజలో ఉండే నగరం.