బోధిసత్వ పాత్రను బ్రాహ్మణీకరించడానికి లేదా బౌద్ధ చిహ్నంగా ఉండకుండా నిరోధించడానికి, రచయితలు కృష్ణుడికి సుదాముడు అనే బ్రాహ్మణుడి పాత్రను జోడించారు.
వాస్తవానికి, 302వ జాతక కథ "మహాస్సారోహ-జాతకం" (Mahaassāroha-Jātaka) ఈ జాతక కథ లో బోధిసత్వ రాజు న్యాయంగా ధర్మానికి అనుగుణంగా పరిపాలించాడు నిజమైన అనుచరుడిగా చిత్రీకరించబడ్డాడు.
పొరుగు దేశంలో తిరుగుబాటును అణచివేయడానికి ప్రయాణిస్తున్నప్పుడు, బోధిసత్వ రాజు ఇబ్బందుల్లో పడతాడు. ప్రాణ రక్షణ కొరకు పరిగెడుతున్న రాజును ఒక వ్యక్తి తన ఇంటికి ఆహ్వానించి, అతనికి ఆతిథ్యం ఇచ్చి, అతన్ని రక్షిస్తాడు..మూడు లేదా నాలుగు రోజులు కలిసి ఉన్న తర్వాత, వారు స్నేహితులవుతారు.
అతని మంచి ప్రవర్తనకు రాజు ఆకట్టుకుంటాడు.రాజధానికి తిరిగి వచ్చిన తర్వాత, అతను అతన్ని గుర్తుంచుకుంటాడు మరియు పిలుచుకుంటాడు. అతను వచ్చినప్పుడు, రాజు అతన్ని కౌగిలింతతో చేతులు పట్టుకొని స్వాగతిస్తాడు.
అతన్ని తెల్లటి గొడుగు కింద కూర్చోబెడతాడు. తన రాణిని పిలిచి ఆమె పాదాలు కడుగుతుంది. రాణి కూడా సువాసనగల నూనెతో మసాజ్ చేస్తుంది. రాజు అతని ఇంట్లో తిన్న ఆహారాన్ని నిరంతరం గుర్తు చేసుకుంటాడు..కాబట్టి రాజు అతనిని ఆహారం కోసం ఏమి తెచ్చాడో అడుగుతాడు. అతను తన సంచి నుండి కొంత పోహా (చదును చేసిన బియ్యం) తీసి రాజుకు అందిస్తాడు.
గౌరవంగా, అతను, "నీ స్నేహితుడు తెచ్చినది తినండి!" అని అంటాడు. అతను పోహాను రాణికి మరియు మంత్రికి ఇచ్చి, దానిని తాను చాలా రుచిగా తింటాడు.
ఈ కథలో, రాజు కాశీలో తయారు చేసిన తన చక్కటి దుస్తులను తీసివేసి, తన పేద స్నేహితుడికి ధరిస్తాడు, తరువాత అతనికి బాగా అలంకరించబడిన కాశీ దుస్తులను ధరిస్తాడు. వారి స్నేహం జ్ఞాపకార్థం.
ఈ జాతక కథను కలుపుతూ, ఆ సమయంలో, చాలా పేదవాడైన ఆనందుడు వారణాసి రాజు అని బుద్ధుడు వివరించాడు. ఇప్పుడు, ఈ ప్రసిద్ధ కథను మహాభారతంలో క్రమపద్ధతిలో బ్రాహ్మణీకరించారు. కథ యొక్క సారాంశం అలాగే ఉంది, పాత్రల పేర్లు మాత్రమే మార్చబడ్డాయి. బుద్ధుని స్థానంలో కృష్ణుడు, ఆనందుని స్థానంలో బ్రాహ్మణ సుదాముడు వచ్చారు. ఆ విధంగా, బ్రాహ్మణీకరణ ద్వారా, బ్రాహ్మణులు జాతక కథ యొక్క అసలు స్ఫూర్తిని వక్రీకరించి, రాజు మరియు సమాజంపై బ్రాహ్మణ ఆధిపత్యాన్ని రుద్దారు. అందువలన, సమాజమే బ్రాహ్మణీకరణ చేయబడింది!
ప్రొఫెసర్ విలాస్ ఖరత్.
లోపాలు, దోషాలు లేదా మానసిక దుర్బలతలు (Mental Defilements) . ఇవి బౌద్ధ తాత్వికంలో క్లేశాలు (Kleśas) లేదా అశుభ భావాలుగా కూడా చెప్పబడతాయి. ఒక్కొక్కదానికి సంక్షిప్త వివరణ.
1. రాగం (కామం) – ఇంద్రియాసక్తి, ఎక్కువ కోరిక, అధికాసక్తి.
2. ద్వేషం (క్రోధం) – అసహనం, క్షోభ, శత్రుత్వం.
3. అనుబంధం / తృష్ణ – వస్తువులపై, వ్యక్తులపై అతుక్కుపోవడం.
4. అహంకారం – "నేను" అనే భావన, గర్వం, ఇతరులను చిన్నచూపు చూడటం.
5. తప్పుడు దృష్టి – అపోహ, అసత్య నమ్మకం, అసత్య సిద్ధాంతాలపై విశ్వాసం.
6. సందేహం – సత్యంపై అనిశ్చితి, అనుమానం, ధర్మంపై అవిశ్వాసం.
7. సోమరితనం / అలసత్వం – శ్రమ చేయకపోవడం, నిద్రాసక్తి, నిరుత్సాహం.
8. ఆందోళన / భయం – భవిష్యత్తుపై భయం, మనశ్శాంతి కోల్పోవడం.
9. సంకోచం – ధైర్యలేమి, ఇతరుల ముందు భయపడటం, స్వీయప్రతిభను చూపలేకపోవడం.
10. ఆలోచన లేకపోవడం / అజ్ఞానం – జ్ఞానం లేకపోవడం, మౌఢ్యం, నిజాన్ని గుర్తించలేకపోవడం.
👉 వీటన్నీ మానవుని ఆత్మవికాసానికి అడ్డంకులు. బౌద్ధంలో వీటిని అధిగమించడానికి సమ్యక్ దృష్టి, సమ్యక్ ఆలోచన, సమ్యక్ సాధన (అష్టాంగమార్గం) మార్గంగా చెప్పబడింది.
“మారుని పది సైన్యాలు – బుద్ధుడి విజయం – తర్వాత దాని పరివర్తన విజయదశమి / దసరా పండుగ రూపం” అనే చారిత్రక, ఆధ్యాత్మిక, సాంస్కృతిక విశ్లేషణ. దశలవారీగా వివరంగా .
1. 📜 బౌద్ధ సాహిత్యంలో "మారుని పది సైన్యాలు"
బుద్ధుడు బోధి వృక్షం కింద ధ్యానంలో ఉండగా, ఆయనను మారా అడ్డుకోవడానికి తన “పది సైన్యాలు”ని పంపాడని పాళీ సాహిత్యం (సుత్తపిటక, మాహావస్తు, లలిత విస్తారం మొదలైనవి) చెబుతాయి.
అవి:
1. రాగం (కామం)
2. ద్వేషం (క్రోధం)
3. అనుబంధం / తృష్ణ
4. అహంకారం
5. తప్పుడు దృష్టి
6. సందేహం
7. సోమరితనం / అలసత్వం
8. ఆందోళన / భయం
9. సంకోచం
10. ఆలోచన లేకపోవడం / అజ్ఞానం
👉 ఇవన్నీ బాహ్య శత్రువులు కాదని, మానవ మనస్సులోని అంతర్గత శత్రువులు అని బుద్ధుడు బోధించాడు.
👉 వీటిని జయించడం ద్వారానే బుద్ధుడు "సంబోధి" (జ్ఞానోదయం) సాధించాడు.
2. 🌸 “మార సేనపై విజయం” – ప్రతీకాత్మక పండుగ
ప్రాచీన భారతదేశంలో ఋతువుల ఆధారంగా, ప్రత్యేకంగా శరదృతువులో “పాపముల నాశనం – జ్ఞానం / విజయోత్సవం” అనే ఉత్సవాలు జరగడం సాధారణం.
బౌద్ధ సంఘం కూడా **అశ్వయుజ శుద్ధ దశమి (విజయదశమి రోజు)**కి మారుని పది సైన్యాలను జయించిన రోజుగా గుర్తుంచుకుంది.
అంటే, “మన లోపలని దుర్గుణాలను దహనం చేయాలి” అనే ప్రతీకాత్మక భావన.
3. ⚔️ హిందూ దసరా (విజయదశమి)లోకి పరిణామం
తర్వాత కాలంలో, ముఖ్యంగా మొగల్ చక్రవర్తుల కాలంలో – ఇదే “దశమి” ఉత్సవం హిందూ మతంలో వేరుగా రూపాంతరం చెందింది:
1. రామాయణ ఆధారంగా – రాముడు రావణుడిని దశమి రోజు జయించాడు. అందుకే “విజయదశమి”.
2. దుర్గామహాత్మ్యం ఆధారంగా – దుర్గాదేవి మహిషాసురుడిని తొలగించింది. దానిని కూడా “విజయదశమి” పండుగగా జరుపుకున్నారు.
👉 ఈ రెండు పద్ధతులు బౌద్ధ కాలం నాటి “మారుని పది సైన్యాలపై విజయం” అనే ఆధ్యాత్మిక భావనకు ఒక పౌరాణిక-పౌరజన్య (mythic-popular) రూపం అని కొందరు పండితులు భావిస్తున్నారు.
4. 🏛️ అశోక చక్రవర్తి సందర్భం
అశోకుడు (మౌర్య వంశం) బుద్ధుని బోధనలను స్వీకరించి, బౌద్ధ ధర్మాన్ని సామ్రాజ్యపు మూల సూత్రం చేశాడు.
ఆయన యుద్ధాలను (ప్రత్యేకంగా కళింగ యుద్ధం) విడిచి, “అహింసా ధర్మాన్ని” స్వీకరించాడు.
తరువాత కాలంలో కొందరు మతపరమైన నాయకులు, రాజకీయ నాయకులు ఈ చరిత్రను మార్చి, “అశోకుడి విజయాలను” లేదా “మార సేనలపై బుద్ధుడి విజయాన్ని” దుర్గామాత – మహిషాసుర మర్దనం లేదా రామ-రావణ యుద్ధం రూపంలో పునరావిష్కరించారు అని చారిత్రక అభిప్రాయాలు ఉన్నాయి.
5. 🔥 “దహనం” భావన
బౌద్ధ సంప్రదాయంలో:
👉 “మనలోని లోభం, ద్వేషం, మోహం” అనే మార సైన్యాలను దహనం చేయాలి.
హిందూ సంప్రదాయంలో:
👉 రావణ దహనం, మహిషాసుర వధ = బాహ్య రాక్షస శక్తుల నాశనం.
క్రమంగా బౌద్ధ అంతర్ముఖ ఆత్మపరిశోధన ఉత్సవం → హిందూ బాహ్య రాక్షసనాశన పండుగగా మారింది.
తేలికగా చెప్పాలంటే
బౌద్ధ సాహిత్యంలో “విజయదశమి” అంటే మారుని పది సైన్యాలపై బుద్ధుడి విజయం.
హిందూ సాహిత్యంలో “విజయదశమి” అంటే రావణ వధ / మహిషాసుర మర్దనం.
ఈ రెండూ ఒకే మౌలిక ఆలోచన – “దుష్ట శక్తుల నాశనం, సత్ప్రవృత్తుల విజయము”.
అశోకుడు వంటి బౌద్ధ రాజుల చరిత్ర తరువాత రాజకీయ-మతపరమైన పునర్‌వ్యాఖ్యలలో “దసరా” రూపంలో కలిసిపోయింది.
పాళీ సుత్తాలు, జాతకాలు, లలితవిస్తారంలో “మారా సేన” వర్ణన ఉన్న శ్లోకాలను , బౌద్ధ సాహిత్యంలో “మారుని పది సైన్యాలు” గురించి అసలు వచనాల నుండి కొన్ని ఉదాహరణలు .
1. పాళీ సాహిత్యం – సుత్తనిపాత (Sutta Nipāta, Mara Sutta 3.2)
> “Antakāya marassa senā, lobho doso ca maccariyam;
sakkāyo vicikicchā ca, thinamiddhañca bhāriyā.
Bhīrudhammā ca kaṅkhā ca, makkho thambho ca dāsiyā;
labho siloko sakkāro, itthī ca mārasenikā.”
అర్థం (తెలుగు):
“మారుని సైన్యం ఇవి:
లోభం, ద్వేషం, అసూయ,
శరీరాభిమానమూ (అహంకారం), సందేహం,
సోమరితనం-మందమత్తం, భయం,
అవిశ్వాసం, గర్వం, హఠం,
ప్రశంస-ఖ్యాతి-గౌరవం మీద మమకారం,
మహిళల మోహం — ఇవన్నీ మార సైన్యాలు.”
2. ధర్మపద అట్టకథ (Dhammapada Aṭṭhakathā, Māra-vijaya-kathā)
బుద్ధుడు బోధిమూలంలో ధ్యానించగా మార సేన దాడి చేసినప్పుడు ఆయన ఇలా ప్రతిజ్ఞ చేశాడు:
> “Na cāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi,
yāvā me anuttaraṃ sambodhiṃ abhisambujjhissāmi.”
అర్థం (తెలుగు):
“నేను ఈ ఆసనాన్ని విడువను.
అపరాజితమైన బోధిని పొందేవరకు ఇక్కడే కూర్చుంటాను.”
👉 ఈ మాటలతో బుద్ధుడు మారుని పది సైన్యాలను ఓడించి సమ్యక్ బోధిని సాధించాడు.
3. లలితవిస్తారం (సంస్కృత బౌద్ధ గ్రంథం)
లలితవిస్తారం (బుద్ధచరిత్రం)లో మారుని సేనలు ఇలా వర్ణించబడ్డాయి:
> “Rāgo dveṣaśca mohaśca māno māyā ca saṃśayaḥ |
ālasyam ca kṣudhā nidrā tr̥ṣṇā duḥkhaśca durjayāḥ ||”
అర్థం (తెలుగు):
“కామం, ద్వేషం, మోహం, అహంకారం, మాయ, సందేహం,
ఆలస్యం, ఆకలి, నిద్ర, తృష్ణ, దుఃఖం —
ఇవన్నీ ఓడించటం కష్టమైన మార సేనలు.”
సంక్షిప్తంగా
సుత్తనిపాత లో – మార సేన 10 దోషాలుగా పేర్కొనబడింది.
ధర్మపద అట్టకథ లో – బుద్ధుడు మారుని జయించిన ప్రతిజ్ఞ వచనం ఉంది.
లలితవిస్తారం లో – మార సేన వివరణ విశదంగా వచ్చింది.
.. దసరా లేదా విజయదశమి పండగ అంటే రావణాసురుని చంపడం లేదా మహిసాసురుని చంపడం కాదు..
విజయదశమి అంటే నీలో ఉన్న పది చెడు దశలను అధిగమించినప్పుడే నువ్వు విజయదశమి పండుగ చేసుకోవడానికి అర్హుడువి.
అందరికీ విజయదశమి శుభాకాంక్షలు 💐🌹🙏
