చాణక్యుడు (కౌటిల్యుడు / విష్ణుగుప్తుడు) – చారిత్రక టైమ్లైన్
- క్రీ.పూ. 370 – 350 : చాణక్యుని జననం (సుమారు) – ఉత్తర భారతదేశం / తక్షశిలా ప్రాంతం
- క్రీ.పూ. 350 – 330 : తక్షశిలా విశ్వవిద్యాలయంలో విద్యాభ్యాసం – వేదాలు, రాజకీయం, ఆర్థికం
- క్రీ.పూ. 330 : తక్షశిలాలో ఆచార్యుడిగా స్థానం – కౌటిల్యుడు / విష్ణుగుప్తుడు అనే పేర్లు వినియోగం
- క్రీ.పూ. 326 : అలెగ్జాండర్ భారతదేశంపై దాడి – రాజకీయ అస్థిరతను గమనించిన చాణక్యుడు
- క్రీ.పూ. 325 – 322 : నంద వంశానికి వ్యతిరేకంగా వ్యూహ రచన – చంద్రగుప్త మౌర్యుని శిక్షణ
- క్రీ.పూ. 322 : నంద వంశ పతనం – మౌర్య సామ్రాజ్య స్థాపన చంద్రగుప్త మౌర్యుడు రాజు, చాణక్యుడు ప్రధాన మంత్రి
- క్రీ.పూ. 322 – 300 : రాజ్య పరిపాలన స్థిరీకరణ – గూఢచర్య, పన్ను వ్యవస్థలు అర్థశాస్త్రం రచన / సంకలనం
- క్రీ.పూ. 305 : సెల్యూకస్ నికేటర్తో దౌత్య ఒప్పందం
- క్రీ.పూ. 300 – 290 : చంద్రగుప్తుని రాజ్యత్యాగం – బిందుసారుని కాలం ప్రారంభం చాణక్యుడు రాజకీయాల నుండి విరమణ (సంప్రదాయం)
- క్రీ.పూ. 290 – 280 : చాణక్యుని మరణం (సుమారు)
తరువాతి కాల ప్రస్తావనలు
- పురాణాలు – విష్ణు, వాయు, మత్స్య పురాణాలు
- బౌద్ధ గ్రంథాలు – మహావంస, దీపవంస
- జైన గ్రంథం – పరిషిష్టపర్వం (హేమచంద్రుడు)
- నాటకం – ముద్రారాక్షసం (విషాఖదత్తుడు)
చాణక్యుడు భారత రాజకీయ తత్వానికి పునాది వేసిన మహా మేధావి.
చంద్రగుప్త మౌర్యుడు – అకాడమిక్ చరిత్ర (Original History)
చంద్రగుప్త మౌర్యుడు (c. 322–298 BCE) భారత ఉపఖండ చరిత్రలో మొదటి సారిగా రాజకీయ ఏకీకరణ సాధించిన రాజు. అతని చరిత్రను మనం సాహిత్య ఆధారాలు + విదేశీ వృత్తాంతాలు + పరిపాలనా సాక్ష్యాలు ఆధారంగా పునర్నిర్మించగలం.
1. కాల నిర్ధారణ (Chronology)
చంద్రగుప్తుని పాలన కాలం క్రీ.పూ. 322 నుండి 298 వరకు అని ఆధునిక చరిత్రకారుల మధ్య విస్తృతంగా అంగీకారం ఉంది. ఈ కాల నిర్ధారణకు ప్రధాన ఆధారం — గ్రీకు రచయిత మెగస్థనీస్ మరియు సెల్యూకస్ నికేటర్తో జరిగిన ఒప్పందం (c.305 BCE).
2. నంద వంశ పతనం – చారిత్రక విశ్లేషణ
పాటలిపుత్రంలో పాలించిన ధననందుడుపై ప్రజా అసంతృప్తి ఉన్నదని బౌద్ధ, జైన వృత్తాంతాలు సూచిస్తున్నాయి. చాణక్యుడు (కౌటిల్యుడు) రాజకీయ వ్యూహకర్తగా చంద్రగుప్తుని ఎదుగుదలకు సహకరించాడని అర్థశాస్త్రం + ముద్రారాక్షసం ద్వారా నిర్ధారించబడుతుంది.
3. మౌర్య సామ్రాజ్య స్థాపన (322 BCE)
నంద వంశ పతనానంతరం పాటలిపుత్రం రాజధానిగా మౌర్య సామ్రాజ్యం స్థాపించబడింది. ఇది భారత చరిత్రలో తొలి కేంద్రకృత పరిపాలనా వ్యవస్థ.
4. పరిపాలన – అకాడమిక్ దృష్టి
మౌర్య పరిపాలనపై అత్యంత విశ్వసనీయ ఆధారం — కౌటిల్యుని అర్థశాస్త్రం. దీనిలో:
- రాజు–మంత్రి సంబంధాలు
- పన్ను వ్యవస్థ
- గూఢచర్య విభాగం
- న్యాయ–శిక్ష విధానం
ఈ వ్యవస్థలను మెగస్థనీస్ తన Indica గ్రంథంలో ప్రత్యక్షంగా ధృవీకరించాడు.
5. గ్రీకు ప్రపంచంతో సంబంధాలు
క్రీ.పూ. 305లో సెల్యూకస్ నికేటర్తో జరిగిన యుద్ధం అనంతరం ఒప్పందం జరిగింది. దాని ప్రకారం:
- పశ్చిమ భారత ప్రాంతాలు మౌర్యుల ఆధీనంలోకి వచ్చాయి
- రాజకీయ వివాహ సంబంధం ఏర్పడింది
- మెగస్థనీస్ పాటలిపుత్రానికి రాయబారిగా వచ్చాడు
6. చివరి దశ – జైన సంప్రదాయం
బౌద్ధ–గ్రీకు ఆధారాలు ఇక్కడ మౌనంగా ఉంటాయి. కానీ జైన గ్రంథాలు చంద్రగుప్తుడు రాజ్యత్యాగం చేసి శ్రవణబెళగొళలో సల్లేఖన ద్వారా మరణించాడని చెబుతాయి. ఈ అంశం సాంప్రదాయ ఆధారంగా పరిగణించబడుతుంది.
7. చరిత్రలో స్థానం (Historical Significance)
- భారతదేశ తొలి సామ్రాజ్య నిర్మాత
- కేంద్ర పరిపాలనకు పునాది
- రాజకీయ వాస్తవవాదానికి ఉదాహరణ
అకాడమిక్ చరిత్ర ప్రకారం చంద్రగుప్త మౌర్యుడు పురాణ పాత్ర కాదు — అతడు స్పష్టమైన చారిత్రక వ్యక్తి.
